Το σπουδαίο άγαλμα δεν φιλοξενείται στο Αρχαιολογικό Μουσείο των Μεγάρων
Ανδρέας Βόρδος, Αρχαιολόγος ΥΠΟ: «Το εμβληματικό μνημείο μπορεί και πρέπει να επιστραφεί στα Μέγαρα»
επιμέλεια: Αλέκα Σταματιάδη
Η πόλη των Μεγάρων έχει μεγάλη ιστορία, αλλά τι ακριβώς την κάνει αυτήν την ιστορία και τον πολιτισμό; Και πού βρίσκεται αυτή η ιστορία;
Τα ελλείμματα στον τομέα αυτό είναι πολλά και οι πληγές «πονάνε», αλλά από κάπου θα πρέπει να γίνει η αρχή.
Γραφειοκρατία ή πολιτική βούληση; Όπου και αν βρίσκεται η πηγή του προβλήματος θα πρέπει να βρεθεί και να λυθεί, αν θέλουμε ως πόλη να κάνουμε βήματα μπροστά, για την πολιτιστική μας ταυτότητα και κληρονομιά, αλλά και για την βελτίωση της εικόνας μας και την προσέλκυση επισκεπτών, του κοντινού γεωγραφικά αλλά μακρινού πραγματικά τουρισμού.
Συμπολίτες μας θύμισαν – ανάμεσα σε άλλα – το μεγάλο άγαλμα της Νίκης των Μεγάρων, ένα μοναδικό άγαλμα, όπως αποκαλύπτουν σημαντικές μελέτες, που αναφέρουμε παρακάτω.
Για το άγαλμα της Νίκης των Μεγάρων και την μεταφορά του και την έκθεσή του στα Μέγαρα είχε γνωστοποιηθεί επιστολή-αίτημα του Δήμου Μεγαρέων προς το Υπουργείο Πολιτισμού το 2018. Ωστόσο ουδέν νεότερο έκτοτε.
Μια λύση ενδεχομένως να ήταν να συντονιστούν κυβερνητικοί φορείς και βουλευτές, καθότι πλέον η περιοχή μας, η Δυτική Αττική, εκπροσωπείται από 4 βουλευτές στη Βουλή, προς το Υπουργείο Πολιτισμού και όποιον άλλο αρμόδιο φορέα, η Περιφέρεια Αττικής και ο Αντιπεριφερειάρχης και ο Δήμος Μεγαρέων, ώστε να ξεκινήσουν οι διαδικασίες και να γίνει έστω ένα πρώτο και πολύ συμβολικό βήμα με την επιστροφή της «Νίκης» των Μεγάρων.
Ανδρέας Βόρδος, Αρχαιολόγος Υπουργείου Πολιτισμού: «Το άγαλμα μπορεί να τοποθετηθεί στο Αρχαιολογικό Μουσείο Μεγάρων
Σε συνέχεια των παραπάνω, ήρθαμε σε επικοινωνία με έναν συμπολίτη μας με ειδικές γνώσεις αλλά και ευαισθησίες για την ιστορία των Μεγάρων, τον Αρχαιολόγο του Υπουργείου Πολιτισμού Ανδρέα Βόρδο, ο οποίος μας έδωσε πολύ διαφωτιστικές διευκρινίσεις για το άγαλμα της «Νίκης των Μεγάρων».
«Το άγαλμα προβλεπόταν να τοποθετηθεί στην αίθουσα των Ελληνιστικών και Ρωμαϊκών γλυπτών του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου από την τότε προϊσταμένη κ. Ρωμιοπούλου, μας ανέφερε ο συμπολίτης μας Αρχαιολόγος Ανδρέας Βόρδος.
Αυτό δεν έγινε, διότι είναι πολύ μεγαλύτερο από όλα τα υπόλοιπα και επιπλέον θα υπήρχαν προβλήματα στατικότητας στην αίθουσα.
Σήμερα το άγαλμα της Νίκης των Μεγάρων βρίσκεται στην αποθήκη του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου στην Αθήνα.
Ασφαλώς πρέπει να επιστραφεί στα Μέγαρα – επισημαίνει ο Ανδρέας Βόρδος. Δεν θα υπάρξουν ιδιαίτερες δυσκολίες. Πρέπει να γίνει βεβαίως πρώτα μια ειδική μελέτη στατικότητας και με δεδομένο ότι το Μουσείο Μεγάρων δεν έχει υπόγειο. Το 2002 όταν ήμουν στα Μέγαρα είχα ξεκινήσει διαδικασία με την τότε διευθύντρια. Δυστυχώς αυτό δεν συνεχίστηκε.
Το άγαλμα, που είναι πολύ σπουδαίας σημασίας, μπορεί να τοποθετηθεί στην αίθουσα 1 του Αρχαιολογικού Μουσείου Μεγάρων, όπου είναι και τα υπόλοιπα μεγάλα γλυπτά. Υπάρχει χώρος αν γίνει μια μικρή σχετικά βάση και υποθεμελίωση. Αυτό μπορεί να γίνει γιατί με το ύψος που έχει το άγαλμα, μπορεί να τοποθετηθεί μπαίνοντας αμέσως δεξιά πίσω από την ανατολική θύρα του Αρχαιολογικού Μουσείου Μεγάρων και να δεσπόζει.
Θα είναι εμβληματικό μνημείο, τονίζει ο Ανδρέας Βόρδος. Το άγαλμα της Νίκης των Μεγάρων είναι πολύ σπουδαίο αρχαιολογικά και αποτελεί σταθμό στην μνημειακή γλυπτική των ελληνιστικών χρόνων».
Μόνο η γκραβούρα του αγάλματος στο Αρχαιολογικό Μουσείο Μεγάρων
Στο Αρχαιολογικό Μουσείο Μεγάρων παρουσιάζεται σε σχεδιαστική αναπαράσταση η Νίκη των Μεγάρων, αντίγραφο από γκραβούρα του 1847. Για τα γλυπτά των Μεγάρων έχει εκδοθεί από την Δημοτική Βιβλιοθήκη Μεγάρων το 2010, πολύ σημαντική μελέτη του Καθηγητή Γιώργου Δεσπίνη, αλλά έχουν γραφτεί κι άλλες μελέτες και συγκεκριμένα για την «Νίκη» των Μεγάρων, ενδεικτικά παρακάτω και από την Αρχαιολόγο Χ. Τσούλη(2021), με τίτλο «Το χρονικό μιας περιπλάνησης. Η Νίκη από τα Μέγαρα στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο», σε έκδοση του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου.
Πώς ανακαλύφθηκε η «Νίκη» – Ιστορικά στοιχεία και μελέτες
Το υπερμέγεθες άγαλμα των Μεγάρων είναι ένα από τα μεγαλύτερα αγάλματα που έχουν βρεθεί στην Ελλάδα. Η Νίκη των Μεγάρων από το 1842 που υπάρχει χαλκογραφία του Andrea Gasparini μέχρι τουλάχιστον το 1868 που είναι η στερεοσκοπική πλάκα που βλέπουμε, ήταν έξω από τον Ναό του Θησείου. Η Νίκη των Μεγάρων σήμερα φυλάσσεται στη αποθήκη του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου και είναι ένα από τα ευρήματα που γίνονται θέματα διατριβής φοιτητών και ερευνητών.
Κατά μια εκδοχή, ο Άγγλος κλασικιστής John Twedell πέθανε από πυρετό μια μέρα του 1799, ενώ διενεργούσε ανασκαφές στην Αθήνα και θάφτηκε μέσα στο Θησείο, που είχε αγαπήσει και που έμελλε να γίνει το πρώτο Κεντρικό Μουσείο της νέας χώρας. Έμβλημά του είχε για χρόνια μια τεράστια μαρμάρινη Νίκη. Ήταν η Νίκη των Μεγάρων, που κατόπιν πήγε στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο. Αυτό το τεράστιων διαστάσεων άγαλμα δεν ξαναεκτέθηκε μετά το 1945, οπότε και τα θαμμένα αρχαία της κατοχής βγήκαν από τα υπόγεια, όπου τα είχαν επιμελώς κρύψει οι αρχαιολόγοι. Σύμφωνα με μια εκδοχή και πληροφορίες που δημοσιεύονται στο διαδίκτυο, σήμερα βρίσκεται στην αυλή του μουσείου, αλλά ίσως φέτος στηθεί ξανά. Ο καθηγητής Μανόλης Κορρές, που το έχει μελετήσει, έχει καταθέσει συγκεκριμένη πρόταση.
Άλλες αναφορές καταγράφουν ότι η Νίκη των Μεγάρων βρέθηκε το 1820 από τον προεστό της Κορίνθου Θεοχάρη Ρέντη ο οποίος έκανε ανασκαφές στα Μέγαρα και πούλαγε αγάλματα σε ξένους. Το σημείο που βρέθηκε ήταν στα Δυτικά της ανατολικής ακρόπολης των Μεγάρων (δηλ. στα Δ. του λόφου του Πρ. Ηλία) ο αριθμός εύρεσης για το Εθν. Αρχ. Μουσείο έχει το Νο225. Στις 8 Ιουνίου 1827 στο σπίτι του Ρέντη στη Πάρο υπογράφουν συμφωνητικό για να την αγοράσει μαζί με άλλα δύο από τα Μέγαρα ο συνταγματάρχης Karl Wilhelm von Heideck και η χήρα του Ρέντη. Μετά δύο χρόνια το 1829 ο K.W. v Heideck φεύγει για την Βαυαρία από την οποία θα επιστρέψει στην Ελλάδα το 1833 ως μέλος της αντιβασιλείας!!! Τα αγάλματα δεν μπορεί πια να τα πάρει επειδή στην Ελλάδα υπήρχε ο νόμος που απαγόρευε την εξαγωγή αρχαιοτήτων. Με σχετικό έγγραφο ημερομηνίας 20 Μαΐου 1829 αναγκάζεται να τα παραχωρήσει στο νεοσυσταθέν Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, αλλά στο ίδιο έγγραφο ζητάει τα λεφτά που είχε δώσει στην χήρα Ρέντη για να τα αποκτήσει και αναφέρει ότι τα αγάλματα είναι θαμμένα στα Μέγαρα.
Το χρονικό της περιπλάνησης της «Νίκης των Μεγάρων»: Από τα Μέγαρα στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείου
Σε πρόσφατη μελέτη της η Αρχαιολόγος Χ. Τσούλη, γράφει ότι το άγαλμα της Νίκης ΕΑΜ Γ225 βρέθηκε τις παραμονές της Ελληνικής Επανάστασης στα δυτικά της ανατολικής ακρόπολης των Μεγάρων, μαζί µε δύο ακόµα κολοσσικά αγάλματα γυναικείων μορφών, από τον προεστό της Κορίνθου Θεοχάρη Ρέντη. Η μοίρα επεφύλασσε για καθένα από τα αρχαία έργα να ακολουθήσει µια διαφορετική πορεία. Τον Ιούνιο του 1827, έναν μόλις µήνα µετά τη διάταξη της Γ΄ Εθνοσυνέλευσης της Τροιζήνας για τη διοίκηση της Ελληνικής Επικράτειας (1η Μαΐου 1827), που απαγόρευε την πώληση και εξαγωγή αρχαιοτήτων, η χήρα Θ. Ρέντη υπέγραψε µε τον K. v. Heideck, εκπρόσωπο του βασιλιά Λουδοβίκου A΄ της Βαυαρίας,συµφωνητικό πώλησης των τριών αρχαίων αγαλµάτων που είχε βρει ο σύζυγός της ανασκάπτοντας στα Μέγαρα το 1820 «επειδή ενεργεί µόνη της την εφορείαν των παιδιών της, έχουσα χρέος να προµηθεύει εις αυτά τα αναγκαία της ζωής».
H εξαγωγή δεν επετράπη στον Heideck, λόγω της σχετικής απαγόρευσης της διάταξης της Τροιζήνας. Από εκεί οι δρόμοι των τριών αγαλμάτων χωρίζουν. Το ένα άγαλμα, που βρισκόταν κοντά στην παραλία των Μεγάρων, πωλήθηκε τον Ιούλιο του 1827 από κάποιους Έλληνες στον πλοίαρχο της φρεγάτας «Constitution» της αμερικανικής ναυτικής μοίρας της Μεσογείου, µμεταφέρθηκε στη Βοστόνη και δωρήθηκε από τον ίδιο τον πλοίαρχο στην Ακαδημία Καλών Τεχνών της Φιλαδέλφειας, όπου καταστράφηκε το 1937. To δεύτερο γυναικείο άγαλμα μεταφέρθηκε στο Εθνικό Μουσείο στην Αίγινα, όπου καταγράφηκε στον συνταχθέντα από τον επιστάτη αρχιμανδρίτη Καµπάνη κατάλογο των αρχαίων του Μουσείου το 1832 ως προσθήκη. Η ταύτισή του µε το κολοσσικό γυναικείο άγαλμα αρ. 2253 του Μουσείου Αίγινας που έχει προταθεί από τον Γ. ∆εσπίνη έχει πρόσφατα αμφισβητηθεί, χωρίς όμως να αναιρείται.
Στη Μεγαρίδα απέμεινε µόνο το άγαλμα της Νίκης. Τον Οκτώβριο του 1831 είχε ήδη μεταφερθεί «εις τα παραθαλάσσια της Μεγαρίδος» µε ενέργειες του εφόρου του Μουσείου Αίγινας Μουστοξύδη, όπως σημειώνεται σε επιστολή του Fr. Thiersch προς τον πρώτο, κατόπιν εντολής του Καποδίστρια, µε οδηγίες να μεταφερθεί το άγαλμα στο Εθνικό Μουσείο της Αίγινας µε κάποιο καράβι μεταφορά δεν είχε πραγματοποιηθεί µέχρι τον Μάρτιο του 1833, πιθανώς λόγω δυσχερειών που προέκυπταν από τον όγκο και το βάρος του έργου. Σε αναφορά του προς την Αντιβασιλεία τον Μάρτιο του 1833, o έφορος Αρχαιοτήτων L. Ross εντοπίζει το άγαλμα ως ευρισκόμενο ακόμα στην παραλία των Μεγάρων. Τελικά, μεταφέρθηκε το 1840 στο «Κεντρικό Δημόσιο Μουσείο διά τας αρχαιότητας» που στεγαζόταν από το 1835 στον ναό του Ηφαίστου στην Αθήνα, γνωστό ως Θησείο. Το γλυπτό, ανιδρυµένο σε κυλινδρική βάση στην πλατεία νότια του Θησείου, απεικονίζει το 1842 ο Andrea Gasparini σε επιχρωµατισµένη χαλκογραφία, µε λαϊκό πανηγύρι να εξελίσσεται γύρω από τον ναό (βλ. εικόνα).
Το έργο μεταφέρθηκε στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο το 1889. Το κολοσσικό άγαλμα, ελλιπές ως προς την κεφαλή, τα χέρια και τα φτερά, που ήταν πρόσθετα, απεικονίζει τη θεά σε ευρύ διασκελισµό, µε το δεξιό σκέλος να πατά στην πλίνθο και το αριστερό να προβάλλει ελεύθερο για την απόδοση της αιώρησης, ενώ ο κορμός παρουσιάζει αντιθετική κίνηση. Η µορφή φορά χιτώνα, από τον οποίο διακρίνονται μόνον οι χειρίδες, και πέπλοµε µακρύ απόπτυγµα ζωσμένο ψηλά στη µέση, ο οποίος αναδεικνύει το σώµα. Ιδιαίτερα το κολλημένο στα σκέλη ένδυμα, που ανεμίζει εκατέρωθεν της µορφής από την ώθηση του ανέµου, καθώς και οι κινημένες πτυχές του αποπτύγµατος, που ωθούνται προς τα πλάγια, επιτείνουν την αίσθηση ότι η μορφή ίπταται.
Τεχνοτροπικές συγκρίσεις επιτρέπουν τη χρονολόγηση του έργου γύρω στο 300 π.Χ.
Οι συνθήκες εύρεσης του γλυπτού δεν επιτρέπουν την τεκμηριωμένη ερμηνεία του. Εντούτοις, κάποια προξενικά ψηφίσματα που βρέθηκαν στο ίδιο σημείο µε το άγαλμα και αναγράφουν ότι θα στηνόταν στο Ολυµπιείον, υποδηλώνουν την ανίδρυση του έργου στο συγκεκριμένο ιερό.
Το ύψος του γλυπτού, που ξεπερνά τα 2,50 µ. χωρίς την κεφαλή του, καθιστά απίθανη την ερμηνεία του ως ιδιωτικό ανάθηµα ή ακρωτήριο ναού και υπαγορεύει την ταύτισή του µε δημόσιο ανάθηµα. Είναι ιδιαίτερα ελκυστική η πρόταση ταύτισης µε κάποιο ανάθηµα αναμνηστικό πολεμικής νίκης που έλαβε χώρα στην περιοχή, όπως η περίφηµη Νίκη της Σαµοθράκης και η Νίκη του Παιωνίου στην Ολυµπία. Ανεξαρτήτως της θέσης ανίδρυσής του, το κολοσσικό άγαλμα της Νίκης από τα Μέγαρα, το οποίο θα ήταν ακόμα περισσότερο μεγαλόπρεπο µε την κεφαλή και τις ανοιγµένες, πρόσθετες φτερούγες του, δεν θα υστερούσε σε µνηµειακότητα έναντι των προαναφερθέντων, περισσότερο γνωστών, αγαλμάτων Νικών της κλασικής και ελληνιστικής αρχαιότητας, όπως τονίζει η αρχαιολόγος Χ. Τσούλη σε μελέτη που δημοσιεύθηκε το 2021, σε έκδοση από το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο.
Τι ζήτησε ο Δήμος Μεγαρέων το 2018: Γιατί δεν υπήρξε καμία εξέλιξη
Το 2018 η Διοίκηση του Δήμου έχει φέρει στην επικαιρότητα και στη δημοσιότητα το θέμα του Αγάλματος της “ΝΙΚΗΣ των Μεγάρων”, το οποίο βρέθηκε το 1820, μετά από ανασκαφή στην πλαγιά της Καρίας (Προφήτης Ηλίας) στην πόλη μας και βρίσκεται σε αποθήκη του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου Αθηνών ενώ στόλιζε τον περίβολο του Θησείου στην Αθήνα από το 1842 μέχρι το 1869.
Πρόκειται για ένα αριστουργηματικό έργο, το οποίο θα έπρεπε ίσως να κοσμεί τις αίθουσες του Αρχαιολογικού Μουσείου των Μεγάρων.
Ο Δήμαρχος Μεγαρέων κ. Γρηγόρης Σταμούλης είχε στείλει αίτημα στην Υπουργό Πολιτισμού Λυδία Κονιόρδου την οποία κοινοποίησε στην Περιφέρεια Αττικής και στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Αθηνών, με το οποίο ζητούσε την επιστροφή του υπόψη αγάλματος στην πατρίδα του και την τοποθέτησή του στο Αρχαιολογικό Μουσείο Μεγάρων.
Στο έγγραφό αυτό (Αριθμ. Πρωτ: 9704/17.5.18) ο Δήμαρχος ανέφερε τα εξής: “ΘΕΜΑ: Αίτημα Επιστροφής του Αγάλματος της «Νίκης των Μεγάρων» για την Προβολή και την Αξιοποίησή του στο Αρχαιολογικό Μουσείο Μεγάρων”
«Κυρία Υπουργέ,
Σας γνωρίζουμε, ότι ένα από τα περίφημα αγάλματα της χώρας μας, είναι και η ΝΙΚΗ των Μεγάρων, που βρέθηκε το 1820, μετά από ανασκαφή στην πλαγιά της Καρίας, του ανατολικού λόφου των Μεγάρων.
Από το 1842 μέχρι το 1869 είχε εκτεθεί στον περίβολο του Θησείου στην Αθήνα, όπως φαίνεται και σε φωτογραφία του 1867. (Επισυνάπτεται)
Το σπουδαίο αυτό άγαλμα παραμένει στα υπόγεια του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου στην Αθήνα, με αριθ. εύρεσης Νο 225.
Το Αρχαιολογικό Μουσείο των Μεγάρων στεγάζεται σε νεοκλασικό κτίριο του 19ου αιώνα, που το έχει δωρίσει ο Δήμος μας στο Υπουργείο Πολιτισμού. Έχει τέσσερις μεγάλες αίθουσες και περίφρακτο αύλειο χώρο. Σε μία από αυτές τις αίθουσες, εκτίθεται σε σχεδιαστική παράταση, αντίγραφο από γκραβούρα του 1847, το άγαλμα της ΝΙΚΗΣ των Μεγάρων, αντί του πραγματικού αγάλματος!
Σας μεταφέρουμε το παράπονο και το δίκαιο αίτημα των Δημοτών μας, δηλαδή την επιστροφή του αγάλματος στα Μέγαρα και την έκθεσή του στο Αρχαιολογικό Μουσείο, για την προβολή και την αξιοποίησή του. Η πατρίδα μας μπορεί και πρέπει να επενδύει στον πολιτισμό της.
Ο Δήμος διατίθεται να συμβάλλει σε οτιδήποτε χρειαστεί, προκειμένου το υπόψη άγαλμα να εκτίθεται με πλήρη ασφάλεια.
Κυρία Υπουργέ,
Με την βεβαιότητα, ότι θα ανταποκριθείτε θετικά στο δίκαιο αίτημά μας, σας ευχαριστούμε εκ των προτέρων».
Τι απάντηση έλαβε ο Δήμος και τι έγινε;
Ύστερα από αυτό, η Διευθύντρια του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου Αθηνών Κα Μαρία Λαγογιάννη, Δρ. Αρχαιολόγος, έστειλε σχετική απάντηση στην τότε Υπουργό Κα Κονιόρδου, με κοινοποίηση στην Περιφέρεια Αττικής και στο Δήμο Μεγαρέων, με την οποία αιτιολογεί την μη επιστροφή του Αγάλματος στα Μέγαρα, με την πρόθεση να επανατοποθετηθεί αυτό σε κεντρική αίθουσα του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου Αθηνών στο διάστημα του προγραμματισμένου εορτασμού της επετείου των (200) χρόνων από το 1821 ώστε να καταστεί προσιτό σε όλους τους επισκέπτες του Μουσείου και να ανακτήσει την παλαιά αίγλη, έχοντας παράλληλα διεθνή προβολή, ανάλογη με αυτήν της Αφροδίτης της Μήλου και της Νίκης της Σαμοθράκης.
Ωστόσο, η τοποθέτηση του αγάλματος της Νίκης των Μεγάρων δεν έγινε και η «Νίκη των Μεγάρων» έμεινε πάλι μακριά από τα Μέγαρα.