[quote]ΜΝΗΜΕΣ ΑΠΟ ΤΟΝ ΜΕΓΑΛΟ ΞΕΡΙΖΩΜΟ[/quote]
της Ελευθερίας Σαμούρη-Βόρδου, Φιλόλογου-Ιστορικού
Αμέτρητες φορές συλλογιζόμαστε τις αντιδράσεις μας σε υποθετικές στιγμές έσχατης χαράς, κινδύνου ή θλίψης. Άλλες τόσες φορές σκηνοθετούμε νοερά τις πράξεις μας «σε περίπτωση που…» ή «Τι θα γινόταν αν..». Πολλά τα σενάρια, όμως η ίδια η ζωή έρχεται να τα επιβεβαιώσει ή να τα διαψεύσει. Όταν πια οι προθέσεις πρέπει να μετουσιωθούν σε πράξεις τη στιγμή ακριβώς που οι συνθήκες γύρω μας το απαιτούν, τότε φαίνεται και το ποιόν του ανθρώπου, το αληθινό του ήθος. Τίποτα δεν δοκιμάζει την ανθρώπινη συνείδηση τόσο σκληρά όσο η ιστορική συγκυρία. Αυτή, όταν συμβεί, επιβάλλει με τρόπο απόλυτο τη δράση και αναδεικνύει τους ήρωες διακρίνοντας τους από τους αδύναμους. Οι ήρωες μπορεί να είναι γνωστοί, άλλοτε λαοφιλείς, άλλοτε δοξασμένοι, τις περισσότερες φορές όμως είναι αφανείς. Ίσως και να είναι εκείνοι ‘που δεν περιμέναμε’, εκείνοι που δεν έταζαν ελπίδα ή δεν συγκέντρωναν επαίνους και αριστεία. Ήρωα σε κάνει η στιγμή, το ξαφνικό κάλεσμα να θυσιαστείς ή να κινδυνέψεις για αξίες τόσο βαθιά ριζωμένες μέσα σου που σου είναι απλά αδύνατο να δραπετεύσεις από αυτές. Ένας τέτοιος αφανής, ανέλπιστος ήρωας φανερώθηκε στη Σμύρνη την ώρα της μεγάλης καταστροφής.
Όταν το Μάιο του 1919 μέσα σε κλίμα ενθουσιασμού ο ελληνικός στρατός αποβιβαζόταν στη Σμύρνη, τίποτα δεν προμήνυε την καταστροφή που θα ακολουθούσε δύο χρόνια αργότερα. Η άνοδος του εθνικιστικού κινήματος του Κεμάλ ως παράγοντα καθοριστικού για την διαμόρφωση της μελλοντικής ύπαρξης της Τουρκίας, η μεταστροφή των συμφερόντων των έως τότε Συμμάχων μας, αλλά και μια σειρά καταστροφικών λαθών και επιπόλαιων χειρισμών από την ελληνική πολιτική και στρατιωτική ηγεσία έφεραν νομοτελειακά την κατάσταση στη Μικρασία σε οριστικό αδιέξοδο. Η αντεπίθεση του κεμαλικού στρατού είναι σφοδρή και εκδικητική. Άνανδρα και άτιμα στρέφεται εναντίον των αμάχων. Γυναικόπαιδα σφάζονται χωρίς έλεος και ο πανικός κυριαρχεί παντού. Μόνη διέξοδος η φυσική τάση φυγής προς τη θάλασσα. «Η Σμύρνη καίγεται!» και το ημερολόγιο δείχνει 8 Σεπτεμβρίου 1922.
Μπροστά στην τραγική εικόνα οριστικής και κυριολεκτικής καταστροφής του πανάρχαιου ντόπιου ελληνικού στοιχείου, οι άλλοτε σύμμαχοι της Ελλάδας επιδεικνύουν πλήρη αδιαφορία. Πολλοί μάλιστα οδηγούνται σε φρικαλεότητες κόβοντας τα χέρια, χτυπώντας, πετώντας βραστό νερό στους Έλληνες που αναζητούσαν σωτηρία και που λίγο καιρό πριν πολεμούσαν στο πλευρό τους. Στα αμερικανικά πλοία οι μπάντες διατάζονται να παίζουν μουσική δυνατά για να καλύπτονται οι κραυγές του πλήθους, γεγονός που μας μεταφέρει ο αυτόπτης Έρνεστ Χέμινγουεϊ. Εκείνο όμως που προκαλεί πραγματική αποτροπή είναι η βασιλική διαταγή που κατέφτασε στα ελληνικά πλοία από την κυβέρνηση τους. Αυτή απαγόρευε στα ελληνικά πλοία να δεχτούν τους κυνηγημένους από τα παράλια Έλληνες κι Αρμένιους.
Εκτός όμως από τα πολεμικά πλοία στη Σμύρνη βρίσκονται και πολλά εμπορικά, εφόσον παραδοσιακά η πόλη ήταν σημαντικότατος σταθμός του διαμετακομιστικού εμπορίου. Κι εκεί ακριβώς μέσα στην κοσμοχαλασιά μια συνείδηση δεν μπορεί να δεχτεί τη φρίκη, αρνείται να συμμετάσχει στην απανθρωπιά της ‘ουδετερότητας’ κι αναλαμβάνει δράση. Πρόκειται για τον πλοίαρχο ενός Ιαπωνικού εμπορικού πλοίου-του ‘Τόκει-Μαρού’- που βρισκόταν εκεί φορτωμένο μετάξι και δαντέλα από την Άπω Ανατολή. Πολύτιμο φορτίο. Όμως για τον Ιάπωνα καπετάνιο οι ζωές των ανθρώπων είναι πολυτιμότερες και το ήθος του δεν του επιτρέπει να μείνει άπραγος μπροστά στην αδικία. Αμέσως διατάζει το πλήρωμα του να μεταφέρει το πανάκριβο εμπόρευμα στο κατάστρωμα αδειάζοντας τα αμπάρια. Έτσι θα μπορέσει να σώσει περισσότερες ζωές. Τόπια μεταξιού και δαντέλας ρίχνονται στην αιματοβαμμένη θάλασσα και στη θέση τους περισυλλέγονται ζωές. Γενναία απόφαση και καθαρά προσωπική, ανεπηρέαστη από πολιτικές και συμφέροντα.
Οι λέμβοι του Ιαπωνικού πλοίου στάλθηκαν με εντολή του καπετάνιου στην ακτή για να περισυλλέξουν τους κυνηγημένους αμάχους. Φυσικά αυτό δεν άρεσε στους κεμαλικούς, οι οποίοι περικύκλωσαν τις λέμβους φωνάζοντας κι απειλώντας ότι θα τις βυθίσουν. Τότε λέγεται ότι ο Ιάπωνας πλοίαρχος απάντησε πως αν κινδυνεύσει κάποιος από τους πρόσφυγες που μετέφεραν, θα το θεωρήσει προσβολή προς την ιαπωνική σημαία και η κυβέρνηση του θα ζητούσε άμεση ικανοποίηση. Φαίνεται ότι η απειλή αυτή απέδωσε και οι τούρκοι άφησαν τις λέμβους να επιστρέψουν στο καράβι.
825 ψυχές, έλληνες κατατρεγμένοι από τη φωτιά και το μαχαίρι, διασώθηκαν την μέρα εκείνη χάρη στην ανέλπιστη βοήθεια και τη φιλανθρωπία του ήρωα καπετάνιου, το όνομα του οποίου δυστυχώς δεν έγινε ποτέ γνωστό. Μια φράση του όμως μεταφέρθηκε μέσα από τις μαρτυρίες των διασωθέντων και μάλιστα στη δική του γλώσσα, την ιαπωνική. Όταν ζήτησαν να μάθουν γιατί τους έσωσε, γιατί ρίσκαρε τόσο, τότε εκείνος απάντησε ‘Κοκόρο Ίται’, δηλαδή ‘Η καρδιά μου πονά’.
Συγκλονιστική είναι η μαρτυρία της μητέρας του ελληνοαμερικανού συγγραφέα Νταν Γεωργακά, όπως δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα ‘το Έθνος’. Εκείνη διασώθηκε από το Ιαπωνικό πλοίο όταν ήταν μόλις 12 ετών και ο αδερφός της 11.
Έχοντας διωχτεί από το χωριό τους και έχοντας χάσει επαφή με κάθε συγγενή τα δύο παιδιά έφτασαν εν έτει 1922 στη Σμύρνη τη στιγμή που τα ευρωπαϊκά πλοία διέσωζαν μόνο όσους είχαν ξένη υπηκοότητα. Και τότε μια ομάδα ανθρώπων τούς κατηύθυνε σε ένα καράβι με τη σημαία του ανατέλλοντος ηλίου.
«Πριν ακόμη προλάβουν να ζητήσουν βοήθεια, έπεσαν μπροστά τους ανεμόσκαλες για να επιβιβαστούν», γράφει ο κ. Γεωργακάς στο βιβλίο του «My Detroit: Growing Up Greek and American in Motor City». «Η μητέρα μου ήταν τόσο αδύναμη που φοβόταν ότι δεν θα μπορούσε να κρατηθεί και θα έπεφτε στη θάλασσα. Όμως μεγαλύτεροι Έλληνες την έσπρωξαν μέχρι να φτάσει στην κορυφή της ανεμόσκαλας όπου ένας ναυτικός περίμενε να την παραλάβει με ασφάλεια. Όταν ανέβηκε στο κατάστρωμα τη σήκωσε στους ώμους του και την έβαλε μπροστά σε μια τεράστια κατσαρόλα με ζεστό φαγητό. Της πρόσφερε ένα μικρό μπολ και της έδειξε με χειρονομίες ότι μπορούσε να φάει με τα χέρια. Καθώς την προέτρεπε να φάει, η μητέρα μου συνειδητοποίησε για πρώτη φορά ότι ο άνθρωπος αυτός είχε σχιστά μάτια και ότι το δέρμα του ήταν διαφορετικό από το δικό της. Αμέσως φαντάστηκε τον σωτήρα της ως ένα από τα πλάσματα για τα οποία είχε ακούσει στα παραμύθια. Το ευγενικό του χαμόγελο της επιβεβαίωνε ότι ανήκε στους καλούς. Κοιτώντας τριγύρω της ένιωσε ότι βρισκόταν σε ένα καράβι γεμάτο με μαγικά πλάσματα, μια εντύπωση που ενισχύθηκε ακόμη περισσότερο όταν ξαφνικά είδε τον αδελφό της να στέκεται δίπλα της…».
Την ιστορία του ιαπωνικού πλοίου την έμαθα από τη σχετική εκδήλωση της Εστίας Νέας Σμύρνης τον περασμένο Ιούνιο. 94 χρόνια μετά ο πρόεδρος της ιστορικής Εστίας κ. Γιάννης Παπαδάτος και το Διοικητικό Συμβούλιο τίμησαν τη μνήμη του γεγονότος παρουσία του Ιάπωνα πρέσβη Μασούο Νισιμπαγιάσι στον οποίο απένειμαν πλακέτα τιμής. 825 ψυχές συνέχισαν το ταξίδι της ζωής τους χάρη στη μεγαλοψυχία και τη γενναιότητα του Ιάπωνα πλοιάρχου. Ποτέ δεν είναι αργά για ένα ευχαριστώ. Αν και τα ονόματα μπορεί να χάνονται και τα πρόσωπα να ξεχνιούνται, οι μεγάλες πράξεις δεν σβήνουν. Ζουν μέσα από τα ιστορικά κείμενα, τα τραγούδια και τις παραδόσεις και διδάσκουν προετοιμάζοντας μας να αντιδράσουμε ορθά ‘σε περίπτωση που…’ ή ‘τι θα γινόταν αν…’