Η αυτοεκτίμηση αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο της υγιούς ψυχικής ανάπτυξης κάθε ανθρώπου. Αποτελεί την ασπίδα ενάντια στις διάφορες προκλήσεις της ζωής. Αρχίζει να αναπτύσσεται στη βρεφική ηλικία και συνεχίζει στην παιδική, εφηβική και ενήλικη ζωή.
Όπως χαρακτηριστικά τονίζει ο Nathaniel Branden:«όσο πιο υψηλό είναι το επίπεδο αυτοεκτίμησης, τόσο πιο πιθανό είναι να συμπεριφέρεται κανείς προς τους άλλους με σεβασμό, καλοσύνη και γενναιοδωρία».
[quote]Τι συμβαίνει όμως όταν η αυτοεκτίμηση ενός ανθρώπου είναι χαμηλή και πώς δημιουργείται;[/quote]
Αρχικά, οφείλουμε να ορίσουμε τι σημαίνει χαμηλή αυτοεκτίμηση.
Ως χαμηλή αυτοεκτίμηση ορίζεται η γενική αρνητική εικόνα του εαυτού, η αρνητική του αξιολόγηση και η συνολική θεώρηση του ως χαμηλής αξίας προσώπου. Πώς μπορούν να ξεκινήσουν λοιπόν τέτοιες αρνητικές θεωρήσεις για τον εαυτό; Παρακάτω ακολουθούν οι σημαντικότερες αιτίες:
- Η έλλειψη υποστήριξης από την οικογένεια και τους φίλους. Κάθε άνθρωπος που δεν ενθαρρύνεται από τους γύρω του να κυνηγήσει τους στόχους του και να κάνει τα όνειρα του πραγματικότητα αναπτύσσει χαμηλή αυτοεκτίμηση. Παιδιά μικρής ηλικίας που δεν ενισχύονται από τους γονείς τους να δοκιμάσουν νέες εμπειρίες δηλαδή να τρέξουν, να παίξουν, να γνωρίσουν νέους φίλους, δε νιώθουν αυτοπεποίθηση και κατά συνέπεια οδηγούνται σε χαμηλή αυτοεκτίμηση.
- Οι τιμωρίες, η παραμέληση και η κακοποίηση. Όταν ένα παιδί τιμωρείται συνεχώς ή κακοποιείται ψυχικά ή/και σωματικά από τους γονείς του δημιουργεί μία συγκεκριμένη εικόνα για τον εαυτό του. Αρχίζει να πιστεύει πως αφού οι γονείς του το τιμωρούν όλη την ώρα, αυτό σημαίνει ότι είναι ανάξιο αγάπης, κακό παιδί και κατώτερο των άλλων παιδιών. Πως μπορεί λοιπόν ένα παιδί που νιώθει μη αγαπητό να αναπτύξει υψηλή αυτοεκτίμηση;
- Οι προσδοκίες των γονέων. Το τι περιμένουν οι γονείς από τα παιδιά τους καθορίζει σε μεγάλο βαθμό το πόσο πολύ θα πιστέψουν τα ίδια στον εαυτό τους. Όταν οι προσδοκίες είναι πολύ χαμηλές, τα παιδιά δε θα προσπαθήσουν να κάνουν κάτι καλύτερο από αυτό που περιμένουν οι γονείς. Οι χαμηλές προσδοκίες των γονέων μπορούν επίσης να θεωρηθούν από το παιδί ως φταίξιμο δικό του ακόμα και να κατηγορήσει τον εαυτό του πως δεν είναι αρκετά έξυπνο για να επιτύχει κάτι καλύτερο. Από την άλλη πλευρά, πολύ υψηλές προσδοκίες των γονέων προκαλούν στα παιδιά μεγάλο αίσθημα άγχους και την πεποίθηση ότι πρέπει σε όλα να είναι οι καλύτεροι από τους άλλους για να έχουν την αγάπη των γονιών τους.
- Η στάση των γονέων. Γονείς που δεν αφιερώνουν αρκετό χρόνο στα παιδιά τους, που θέτουν όρους στην αγάπη και την αποδοχήτους προκαλούν στα παιδιά αισθήματα χαμηλής αξίας και αυτοεκτίμησης. Όταν για παράδειγμα κάνουν μία ζημιά ή ένα λάθος και αυτοί τα απορρίψουν και τα κατακρίνουν, τα παιδιά νιώθουν αποτυχημένα μπροστά στα μάτια των γονιών τους. Όταν τα παιδιά νιώθουν θλίψη για κάποιο ζήτημα και ο γονέας δε δώσει σημασία, τότεβιώνουν απόρριψη. Οφείλετε λοιπόν να ακούτε και να δίνετε σημασία στις σκέψεις και τα συναισθήματα του παιδιού σας.
- Έλλειψη επιβράβευσης. Είναι πολύ σημαντικό για κάθε άνθρωπο κάθε ηλικίας να επιβραβεύεται για ό,τι κάνει καλά. Όταν νιώσει από τους γύρω του θαυμασμό και αποδοχή τότε τείνει να προσπαθεί ακόμα περισσότερο. Επιπρόσθετα, νιώθει ικανός να αντεπεξέλθει στις προκλήσεις της ζωής. Από την άλλη πλευρά, όταν δεν ακούει ποτέ «μπράβο» από τους γύρω του νιώθει πως η προσπάθεια που κάνει δεν έχει καμία σημασία. Κατά συνέπεια, σταματάει να προσπαθεί για κάτι καλύτερο.
- Η σύγκριση ανάμεσα στα αδέρφια. Πολύ γονείς κάνουν το λάθος να συγκρίνουν τα αδέρφια μεταξύ τους αναφορικά με τις σχολικές επιδόσεις, την εξωτερική εμφάνιση, τις κοινωνικές δεξιότητες, τα ταλέντα κ.α. Όταν λοιπόν ένα παιδί βιώνει μία συνεχόμενη «απειλή» να προέρχεται από τον αδερφό αρχίζει να εμφανίζει έντονο άγχος. Κατά συνέπεια, νιώθει μειονεκτικά απέναντι στον «καλύτερο» αδερφό και δημιουργεί μία εικόνα εαυτού ως μη αγαπητού και κατώτερου από τους άλλους. Κάθε άνθρωπος είναι διαφορετικός και οι γονείς οφείλουν να το θυμούνται αυτό και να μη δημιουργούν ανάμεσα στα αδέρφια αισθήματα ανταγωνιστικότητας και εχθρότητας.
- Μαθησιακές δυσκολίες. Παιδιά που αντιμετωπίζουν προβλήματα μάθησης πολύ συχνά αναπτύσσουν αρνητική εικόνα εαυτού και χαμηλή αυτοεκτίμηση. Ο λόγος είναι γιατί νιώθουν διαφορετικά από τα υπόλοιπα παιδιά της τάξης, καθώς δεν μπορούν να ολοκληρώσουν πολλά από αυτά που ζητάει η δασκάλα. Εάν το πρόβλημα δε γίνει αντιληπτό αρκετά νωρίς, τότε το παιδί θα δυσκολευτεί πολύ να βελτιώσει τη χαμηλή του αυτοεκτίμηση.
Καθώς οι λόγοι που μπορούν να οδηγήσουν ένα παιδί σε χαμηλή αυτοεκτίμηση είναι πολλοί και ποικίλοι, οι γονείς οφείλουν να είναι κοντά στα παιδιά τους. Σε περίπτωση που παρατηρήσετε ορισμένα από τα παραπάνω χαρακτηριστικά, αναζητήστε τη βοήθεια ειδικού το συντομότερο δυνατό. Κλείνοντας να θυμάστε πως «μαγεία είναι να πιστεύεις στον εαυτό σου. Αν μπορείς να το κάνεις, τότε μπορείς να κάνεις τα πάντα»!
Ελευθερία Μουστάκα
MSc Κλινικός Ψυχολόγος
Συνεργάτης Βαριατρικού τμήματος Λαπαροσκοπικής Μονάδας, Γ.Ν.Α Ιπποκράτειο