Γράφει η Βιβιάννα Κόμπουλη,
Κλινική Ψυχολόγος M.Sc., Γνωσιακή-Συμπεριφορική Ψυχοθεραπεύτρια
Το τελευταίο διάστημα μηνών βγαίνουν στο φως διαρκώς και ολοένα καινούργια περιστατικά δολοφονίας γυναικών από τους συντρόφους τους. Δεν υπάρχει μεγάλη διαφορά ανάμεσα στις έννοιες της ανθρωποκτονίας και της γυναικοκτονίας. Βασική τους διάκριση φαίνεται να αποτελεί η πρόθεση του δράστη, καθώς γυναικοκτονία είναι η δολοφονία γυναικών ή κοριτσιών λόγω του φύλου τους, δηλαδή εξαιτίας του ότι είναι γυναίκες. Σε γενικές γραμμές η γυναικοκτονία είναι ενσωματωμένη στην έννοια της ανθρωποκτονίας, επομένως καλό είναι να μην διαχωρίζονται μεταξύ τους.
Ο όρος «γυναικοκτονία» περιλαμβάνει πολλές μορφές και μπορεί να εκδηλωθεί με έναν από τους παρακάτω τρόπους:
- τη δολοφονία γυναίκας ως αποτέλεσμα άσκησης βίας από ερωτικό σύντροφο,
- τον βασανισμό και τη δολοφονία γυναίκας ως αποτέλεσμα μισογυνισμού,
- τη δολοφονία γυναικών και κοριτσιών ως «εγκλήματα για λόγους τιμής»,
- τη στοχευμένη δολοφονία γυναικών και κοριτσιών στο πλαίσιο ένοπλων συγκρούσεων,
- τη δολοφονία γυναικών λόγω προίκας,
- τη δολοφονία γυναικών και κοριτσιών εξ’ αιτίας του σεξουαλικού προσανατολισμού τους και της ταυτότητας φύλου,
- εξαφάνιση/απαγωγή/βιασμός/βασανισμός και εν τέλει δολοφονίας γυναικών στα πλαίσια εμπορίας ανθρώπων
- τη δολοφονία αυτόχθονων γυναικών και κοριτσιών εξαιτίας του φύλου τους,
- βρεφοκτονία και εμβρυοκτονία βασισμένη στην επιλογή φύλου,
- περιπτώσεις γυναικοκτονίας οι οποίες συνδέονται με τον ακρωτηριασμό των γυναικείων γεννητικών οργάνων,
- κατηγορίες μαγείας
- περιπτώσεις γυναικοκτονίας οι οποίες συνδέονται με συμμορίες, το οργανωμένο έγκλημα, εμπόρους ναρκωτικών και την εμπορία γυναικών και κοριτσιών.
ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΑ
Σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, το φαινόμενο της γυναικοκτονίας έχει αυξηθεί, με μέσο όρο ανά τον κόσμο 137 δολοφονίες γυναικών κάθε μέρα από τον σύντροφό τους ή από συγγενή. Επιπλέον, 8 στα 10 θύματα ανθρωποκτονιών που διαπράχτηκαν από σύντροφο είναι γυναίκες. Στην Ευρώπη οι γυναικοκτονίες που καταγράφονται κάθε μέρα ανέρχονται στις 3.000 κάθε χρόνο, ενώ ο μεγαλύτερος αριθμός βρίσκεται στην Ασία (20.000) και στην Αφρική (19.000). Σύμφωνα με το Ευρωπαϊκό Ινστιτούτο για την Ισότητα των φύλων, ο αριθμός καταγγελιών περιστατικών ενδοοικογενειακής βίας έχει αυξηθεί κατά 49% την τελευταία 5ετία. Στην Ελλάδα το 25% των γυναικών έχουν δεχτεί σωματική ή σεξουαλική κακοποίηση τουλάχιστον μια φορά στην ζωή τους. Επίσης, στην Ελλάδα τους τελευταίους 7 μήνες διαπράχθηκαν 6 γυναικοκτονίες, ενώ τα τελευταία 6 χρόνια 118 γυναίκες έχασαν την ζωή τους από τον σύντροφό τους.
ΑΙΤΙΟΚΡΑΤΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ
Η αύξηση των περιστατικών γυναικοκτονίας είναι απόρροια της αύξησης των περιστατικών βίας και κακοποίησης.
Βία εναντίον των γυναικών είναι οποιαδήποτε μορφή έμφυλης βίας η οποία έχει ως αποτέλεσμα ή είναι πιθανό να προκαλέσει σωματική, σεξουαλική ή ψυχολογική βλάβη ή δυσφορία στις γυναίκες. Περιλαμβάνει απειλές για πρόκληση σωματικής βλάβης, εξαναγκασμό ή αυθαίρετη αποστέρηση της ελευθερίας του ατόμου. Συμβαίνει είτε σε δημόσιο χώρο είτε ιδιωτικά «κεκλεισμένων των θυρών».
Η κακοποίηση από τον ερωτικό σύντροφο μπορεί να πάρει τις εξής μορφές, σωματική, σεξουαλική, ψυχολογική και οικονομική.
Σημάδια ψυχολογικής κακοποίησης:
- Χειριστική συμπεριφορά: προσπάθεια απομόνωσης, παθολογική-ακραία ζήλια, απειλές αυτοκτονίας
- Επιθετική συμπεριφορά: απαγόρευση εξόδου από το σπίτι, κλείδωμα εντός σπιτιού, εκβιασμός, εκφοβισμός, απειλές για πρόκληση σωματικής βλάβης στην ίδια ή σε αγαπημένα πρόσωπα, απειλές σχετικά με την απαγωγή των παιδιών.
- Άλλες συμπεριφορές ψυχολογικής κακοποίησης: προσβολές, γελοιοποίηση, υποτίμηση
Σημάδια σωματικής κακοποίησης:
Συμπεριφορές με στόχο την πρόκληση σωματικής βλάβης, όπως δάγκωμα, χαστούκισμα, σπρώξιμο, χτύπημα με ή χωρίς όπλο.
Σημάδια σεξουαλικής κακοποίησης :
- Εξαναγκασμός σε σεξουαλική συνεύρεση- βιασμός εκτός ή και εντός σχέσης • Σεξουαλική εκμετάλλευση και έλεγχος
- Παρακολούθηση (stalking)
- Ανεπιθύμητα μηνύματα ή κλήσεις με προσβλητικό ή απειλητικό περιεχόμενο • Σεξουαλική παρενόχληση (ανεπιθύμητη σεξουαλικά κατευθυνόμενη συμπεριφορά η οποία περιλαμβάνει άγγιγμα, φιλί, αγκαλιές, ανεπιθύμητα email, προσβλητικά σχόλια για την εμφάνιση μιας γυναίκας)
Σημάδια οικονομικής κακοποίησης:
Μορφή ψυχολογικού εξαναγκασμού η οποία θεωρείται διακριτή μορφή βίας.
- Επιβολή οικονομικού ελέγχου
- Οικονομική εξάρτηση από τον σύντροφο
- Απαγόρευση εργασίας
- Περιορισμός στην πρόσβαση σε οικονομικούς πόρους- χρήματα, εργασία, εκπαίδευση, υγεία
- Απόκρυψη ή αποστέρηση εισοδημάτων, ιδιοκτησιών, φυσικών αγαθών(ρούχα, τροφή)
Εάν θεωρήσουμε την κακοποίηση ένα φάσμα, το τελευταίο άκρο του φάσματος είναι η γυναικοκτονία. Διαπράττεται κατά κύριο λόγο από άντρες, αλλά κατά περίπτωση και γυναίκες εμπλέκονται στην διάπραξη του φόνου. Τα περισσότερα περιστατικά γυναικοκτονίας εκτελούνται από τον σύντροφο ή πρώην σύντροφο.
ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΚΙΝΔΥΝΟΥ
Προκειμένου να κατανοήσουμε το φαινόμενο της γυναικοκτονίας, θα πρέπει να διερευνήσουμε ορισμένους παράγοντες οι οποίοι φαίνεται να συνδέονται τόσο με την γυναικοκτονία όσο και με οποιαδήποτε μορφή βίας.
Ειδικότερα, οι πιθανότητες για κάποιον σύντροφο να διαπράξει βία ή και δολοφονία είναι αυξημένες όταν πληρούνται τα παρακάτω:
- Ανεργία
- Κατοχή όπλου
- Απειλές να διαπράξει φόνο προς την σύζυγο
- Σεξουαλική κακοποίηση της συντρόφου
- Προβληματική χρήση ουσιών ή αλκοόλ
- Προβλήματα ψυχικής υγείας
- Προηγούμενη χρήση βίας προς άλλη ή την ίδια σύντροφο
- Χαμηλό μορφωτικό επίπεδο
- Ελλιπής ή ανεπαρκής νομοθεσία που να προστατεύει την γυναίκα
Για να κατανοήσουμε καλύτερα τον τρόπο με τον οποίο η σωματική ή σεξουαλική βία μπορεί να οδηγήσει στην γυναικοκτονία, μπορούμε να σκεφτούμε ότι δημιουργείται ένας κύκλος βίας με 3 διαφορετικές φάσεις .
1η φάση (Ψυχολογική βία): Ξεκινάει ο τσακωμός, λεκτική βία. Η γυναίκα προσπαθεί να ηρεμήσει την κατάσταση προκειμένου να αποφευχθεί το οξύ επεισόδιο. Κατά συνέπεια, γίνεται υποτακτική και προσπαθεί να εκλογικεύσει τις αντιδράσεις του συζύγου της.
2η φάση (Έκρηξη σωματικής βίας): Ο θυμός του συντρόφου γίνεται ανεξέλεγκτος και οδηγείται στο επεισόδιο βίας. Αποτελέσμα αυτού του σταδίου είναι να χαθεί τελείως ο έλεγχος της δράσης και να καταλήξει στον σοβαρό τραυματισμό ή δολοφονία.
3η φάση («Ηρεμία πριν την τρικυμία»): Μόλις η κατάσταση της βίας έχει φτάσει στο αποκορύφωμα ο σύζυγος αλλάζει στάση, γίνεται πιο τρυφερός και στοργικός και κάνει δηλώσεις πως δεν θα την επαναλάβει.
Τις περισσότερες φορές οι γυναίκες διστάζουν να καλέσουν την αστυνομία ή κάποια γραμμή υποστήριξης για να καταγγείλουν την κακοποίηση που έχουν υποστεί. Εξωτερικοί παράγοντες , όπως ο φόβος τους για εκδίκηση του συζύγου με την λήξη της σχέσης τους, το άγχος ότι υπάρχει πιθανότητα ο ίδιος να βλάψει συγγενείς της, η οικονομική εξάρτηση από τον σύζυγο, η έλλειψη υποστήριξης από συγγενείς, το αίσθημα ενοχής, οι συντηρητικές τους πεποιθήσεις και η ανησυχία πως θα διεκδικήσει την κηδεμονία των παιδιών, τις ωθούν στο να παραμείνουν .
ΤΡΟΠΟΙ ΔΡΑΣΗΣ
Βασική κρίνεται για την εξάλειψη του φαινομένου της γυναικοκτονίας και της βίας η συλλογική και κοινωνική δράση. Αφενός, οι κοινωνικοί φορείς καλούνται να επιτηρούν και να συλλέγουν δεδομένα από περιστατικά ενδοοικογενειακής βίας . Χρειάζεται συνεργασία μεταξύ των κοινωνικών φορέων (αστυνομία, ιατρικές υπηρεσίες, κοινωνικοί λειτουργοί και νομικοί) προκειμένου να γίνεται έγκαιρη διάγνωση περιστατικών ενδοοικογενειακής βίας και πρόληψης.
Κρίσιμη είναι η ευαισθητοποίηση και η ενημέρωση των πολιτών σχετικά με τα δικαιώματα της γυναίκας, την ισότητα των δυο φύλων και τις διαθέσιμες δομές υποστήριξης των κακοποιημένων γυναικών.
Σε ατομικό επίπεδο, κάθε ένας από εμάς χρειάζεται να είναι σε επαγρύπνηση προκειμένου να αντιλαμβανόμαστε τα «σημάδια» της κακοποίησης και να μην διστάζουμε να τα καταγγέλλουμε στις αρμόδιες υπηρεσίες. Οι γυναίκες που δέχονται τέτοιες συμπεριφορές από τους συντρόφους τους ή έχουν δεχτεί στο παρελθόν, είναι χρήσιμο να απευθυνθούν σε ειδικό επαγγελματία ψυχικής υγείας καθώς και σε συμβουλευτικές υπηρεσίες με την κατάλληλη αρμοδιότητα.
Είναι υψίστης σημασίας το να καταγγέλλουν την κακοποίηση σε καίριο χρόνο, προτού οδηγηθεί σε αναπόφευκτο τέλος.