Τι είναι το άγχος αποχωρισμού; Πώς εκδηλώνεται; Είναι κάτι φυσιολογικό ή αποτελεί διαταραχή; Πώς επηρεάζεται από τη στάση του γονέα; Τι μπορούμε να κάνουμε για την αντιμετώπισή του;
Η έναρξη κάθε νέας σεζόν σηματοδοτείται από το άνοιγμα των σχολείων. Ενώ για ορισμένα παιδιά αυτό είναι ένα ευχάριστο γεγονός, καθώς συνεπάγεται την επανένωση με φίλους και συμμαθητές, η επιστροφή στα σχολεία και η αλλαγή της ρουτίνας μπορεί να προκαλέσει δυσάρεστα συναισθήματα σε κάποιους ενήλικες και παιδιά. Κυρίως τα παιδιά τα οποία μπορεί να ξεκινούν για πρώτη φορά το σχολείο, πχ. παιδικό σταθμό, νηπιαγωγείο ή 1η δημοτικού, ενδέχεται να εμφανίσουν αρνητικές συναισθηματικές αντιδράσεις. Γιατί όμως συμβαίνει αυτό;
Μια από τις κύριες αιτίες σχολικής άρνησης και δυσκολίας προσαρμογής –ειδικά στις μικρές ηλικίες- είναι το άγχος αποχωρισμού. Τι εννοούμε όταν λέμε άγχος αποχωρισμού;
Εννοούμε την αρνητική συναισθηματική κατάσταση που βιώνει και εκδηλώνει ένα παιδί, όταν αποχωρίζεται, χάνει ή περιμένει ένα αγαπημένο του πρόσωπο, στο οποίο είναι προσκολλημένο. Το άγχος αποχωρισμού μπορεί να εκδηλωθεί με αντιδράσεις φόβου και άγχους, με απόσυρση, με ανησυχία για το αν το αγαπημένο πρόσωπο είναι καλά, με εφιάλτες και δυσκολία στον ύπνο, αλλά και με σωματικές αντιδράσεις όπως το κλάμα και ο εμετός.
Ενώ το άγχος αποχωρισμού είναι ένα φυσιολογικό αναπτυξιακό φαινόμενο που εμφανίζεται σε βρέφη ηλικίας μικρότερης του ενός έτους, κορυφώνεται μεταξύ 9 και 18 μηνών και μειώνεται γύρω στα 2,5 έτη, υπάρχουν και περιπτώσεις όπου δεν υποχωρεί, με αποτέλεσμα να κάνουμε λόγω για διαταραχή άγχους αποχωρισμού.
Πιο συγκεκριμένα, τα κριτήρια για τη διαταραχή άγχους αποχωρισμού περιλαμβάνουν σοβαρό ή δυσανάλογο φόβο αναλογικά με το αναπτυξιακό στάδιο του παιδιού, ή σοβαρό και επίμονο άγχος και ανησυχία για την απώλεια του αγαπημένου τους προσώπου από ασθένεια, ατύχημα ή θάνατο, για διάστημα μεγαλύτερο των 4 εβδομάδων. Τα παιδιά αυτά λοιπόν αποφεύγουν να βγαίνουν έξω, να πηγαίνουν στο σχολείο ή σε άλλα μέρη, να κοιμούνται μόνα τους, ενώ βλέπουν επαναλαμβανόμενους εφιάλτες που περιλαμβάνουν το θέμα του αποχωρισμού. Κάνουν συχνά παράπονα για σωματικά συμπτώματα όπως πονοκέφαλος, καούρα, ναυτία, εμετός.
Το άγχος αποχωρισμού, έχει μελετηθεί ευρέως από τον Bowlby από το 1960, μέσα από την Θεωρία του Δεσμού που διατύπωσε. Η θεωρία του Δεσμού, επιχειρεί να εξηγήσει τον τρόπο με τον οποίο συνάπτουμε σχέσεις με τους σημαντικούς μας Άλλους και ισχύει διαχρονικά από την παιδική μας ηλικία έως την ενήλικη ζωή. Ως εκ τούτου, το άγχος αποχωρισμού δεν εμφανίζεται μόνο στα παιδιά, αλλά και στους ενήλικες. Ειδικότερα, έχει βρεθεί ότι άγχος αποχωρισμού μπορεί να βιώνουν και οι μητέρες, όταν αισθάνονται ανησυχία, θλίψη ή ενοχή, κατά τη διάρκεια βραχυπρόθεσμων αποχωρισμών από το παιδί τους. Ιδιαίτερη δυσκολία εμφανίζουν οι «αγχώδεις μητέρες», οι οποίες λόγω του δικού τους ιστορικού και της ανασφάλειας που νιώθουν, στρέφονται στα παιδιά τους για να ικανοποιήσουν τις ανάγκες τους για εγγύτητα με το να είναι υπερπροστατευτικές ή υπερβολικές στην στοργική σωματική επαφή σε μεγαλύτερο βαθμό απ’ ότι το παιδί το αποζητά. Με τον τρόπο αυτό το παιδί δεν λαμβάνει την απαραίτητη ενθάρρυνση που έχει ανάγκη ώστε να εξερευνήσει το περιβάλλον του και να αυτονομηθεί.
Συνοψίζοντας, όταν ένα μικρό παιδί δυσκολεύεται να προσαρμοστεί στο σχολείο, μπορεί να βιώνει άγχος αποχωρισμού. Αυτό είναι πιθανότερο να συμβεί σε παιδιά νηπιακής ηλικίας, καθώς βιώνουν τον πρώτο μεγάλο αποχωρισμό από το σπίτι και συνδέεται με το στάδιο της ανάπτυξής που βρίσκονται. Το άγχος αποχωρισμού μπορεί να ξεπεράσει τα φυσιολογικά όρια όταν εκδηλώνεται για μεγάλο χρονικό διάστημα ή σε παιδιά μεγαλύτερης ηλικίας. Επιπλέον, το άγχος ή η αγωνία του ενήλικα που φροντίζει το παιδί –κυρίως των μητέρων– ενδέχεται να επηρεάζει ασυνείδητα το παιδί και να κάνει δυσκολότερο τον αποχωρισμό.
Τι μπορείτε να κάνετε λοιπόν σε περίπτωση που το παιδί σας πρόκειται να ενταχθεί σε ένα νέο σχολικό περιβάλλον και ενδεχομένως εμφανίσει ανησυχία:
-Δώστε χρόνο στην προσαρμογή και παρατηρείστε τις αντιδράσεις του παιδιού σας,
-Προσπαθήστε να κατανοήσετε τα δικά σας συναισθήματα κατά τον αποχωρισμό από το παιδί σας,
-Δημιουργείστε ένα πλάνο σταδιακής μετάβασης του παιδιού από το σπίτι στο σχολείο,
-Ελάτε σε επικοινωνία και συνεργασία με τους παιδαγωγούς και τον/την σχολική ψυχολόγο,
-Τέλος, απευθυνθείτε σε κάποιον ψυχοθεραπευτή αν αισθάνεστε ότι χρειάζεστε κάποια εξειδικευμένη κατεύθυνση ή συμβουλευτική.
Μαρία Σούντη
Ψυχολόγος -Ψυχαναλυτική Ψυχοθεραπεύτρια- Υπ. Διδάκτορας ΕΚΠΑ