γράφει η ‘Έλενα Μπισταράκη
Συμβουλευτική Ψυχολόγος,
Ψυχοδυναμική Ψυχοθεραπεύτρια MSc.
«Συγχώρεσε με, δεν θα το ξανακάνω..», «Ήταν η τελευταία φορά, σε παρακαλώ..», «Εσύ με προκαλείς, εγώ δεν ήθελα να σου φωνάξω..». Οι φράσεις αυτές αποτελούν τον κοινό παρονομαστή σε σχέσεις, όπου το μοτίβο της κακοποίησης είναι ορατό.
Τους τελευταίους μήνες γινόμαστε ολοένα και πιο συχνά μάρτυρες τραγικών ιστοριών με πρωταγωνίστριες γυναίκες που καταλήγουν οι ίδιες θύματα κακοποίησης στα χέρια των συντρόφων τους. Με αφορμή τα όσα βιώνουμε, ακούμε και βλέπουμε γύρω μας, είναι σημαντικό να αναλύσουμε: Πώς μπορούμε να αναγνωρίσουμε τα σημάδια μιας κακοποιητικής σχέσης, ώστε να βρούμε την δύναμη να ξεφύγουμε από αυτήν;
ΤΙ ΣΥΜΒΑΙΝΕΙ ΜΕ ΤΙΣ ΓΥΝΑΙΚΟΚΤΟΝΙΕΣ
Διανύουμε μια περίοδο μετά την λήξη της καραντίνας, όπου τα δεδομένα έδειξαν πως οι καταγγελίες για ενδοοικογενειακή βία αυξήθηκαν σημαντικά για όσο διάστημα το ζευγάρι έπρεπε να συμβιώνει για μακρά διαστήματα μέσα στο σπίτι. Η βία που δέχεται μια γυναίκα από το σύντροφο της συμπεριλαμβάνει, βέβαια, ένα ευρύ φάσμα συμπεριφορών που μπορεί να ξεκινά από λεκτικές επιθέσεις και να καταλήξει έως την γυναικοκτονία. Παρατηρείται, μάλιστα, μια μιμητική συμπεριφορά κατά το τελευταίο διάστημα, όπου ψυχολογικά μπορεί να εξηγηθεί, καθώς ένα άτομο βλέποντας άλλους να μπορούν να φτάνουν στα άκρα «παραδειγματίζεται», ταυτίζεται με τον θύτη και αισθάνεται και το ίδιο ικανό, σε ένα ασυνείδητο επίπεδο, πως έχει το δικαίωμα να λειτουργήσει με τον ίδιο τρόπο.
ΟΙ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΕΣ ΜΟΡΦΕΣ ΒΙΑΣ
Η κακοποίηση μπορεί να πάρει διάφορες μορφές: σωματική (ξυλοδαρμός, σπρωξίματα, χειρονομίες, σωματικός περιορισμός και τιμωρίες), λεκτική (ύβρεις, υποτίμηση, προσταγές, ξεσπάσματα) και συναισθηματική/ ψυχολογική, όπου θα μπορούσε να χαρακτηριστεί και ως η πιο «ύπουλη» μορφή βίας, καθώς δεν αναγνωρίζεται εύκολα και δεν υπάρχουν αποδείξεις.
Η Ψυχολογική Κακοποίηση δεν γίνεται εύκολα ορατή από το άτομο που την υφίσταται, διότι συνήθως εξελίσσεται μέσα στην πορεία της σχέσης με κυριότερες συνέπειες το θύμα μακροπρόθεσμα να εμφανίζει έλλειψη αυτοπεποίθησης και αυτοσεβασμού, ψυχολογική κατάπτωση, ανηδονία (δυσκολία να νιώσει ευχαρίστηση) και ψυχολογικό αδιέξοδο: «κανείς δεν μπορεί να με βοηθήσει» καθιστώντας το εγκλωβισμένο σε έναν φαύλο κύκλο ελπίδας για αλλαγή και ματαίωσης. Για την θωράκιση της σωματικής και ψυχικής μας ακεραιότητας, κρίνεται ζωτικής σημασίας να μάθουμε να ξεχωρίζουμε τα σημάδια που μπορούν να λειτουργήσουν ως καμπανάκι προειδοποίησης του τι έπεται μακροπρόθεσμα, όσο μένουμε σε μία δυσλειτουργική σχέση.
ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΗ ΚΑΚΟΠΟΙΗΣΗ
Αναφερόμενη με συνοπτικό τρόπο στην συναισθηματική κακοποίηση αυτό που την διαφοροποιεί σημαντικά από τις άλλες μορφές βίας είναι η δυσκολία του θύματος να αναγνωρίσει και να αντιληφθεί συνειδητά ότι ο ερωτικός του σύντροφος συμπεριφέρεται κακοποιητικά απέναντι του.
Σε αυτό τον τύπο σχέσης το ένα μέλος μπορεί να μην είναι ξεκάθαρο σε αυτό που επιθυμεί αφήνοντας να αιωρούνται διπλά μηνύματα που μπορούν να μπερδέψουν το άλλο μέλος για το τι τελικά θέλει. Επίσης, αυτές οι σχέσεις χαρακτηρίζονται από έναν έντονα εξαρτητικό χαρακτήρα με το ένα μέλος να επιζητά την αποκλειστική προσοχή του άλλου επικαλούμενο την αγάπη που τρέφει προς εκείνο ή σε άλλες περιπτώσεις να προσπαθεί να μεταστρέψει τη γνώμη του άλλου υποστηρίζοντας ότι αυτό που πιστεύει είναι ορθότερο δείχνοντας έτσι δυσκολία να αντέξει την ετερότητα.
Σε μια ψυχικά υγιή σχέση το άκουσμα διαφορετικών απόψεων μεταξύ του ζεύγους δεν αποτελεί λόγο προστριβής, αλλά αντιθέτως προωθεί τον διάλογο και την επικοινωνία, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι ένα ζευγάρι χρειάζεται να φτάσει στο σημείο απαραιτήτως να συμφωνεί. Αντιθέτως, στις σχέσεις με χαρακτηριστικά κακοποίησης παρατηρούμε πως ο σύντροφος θέλει να έχει τον έλεγχο του λόγου, του χρόνου, του χώρου και της συμπεριφοράς του άλλου. Μία γυναίκα μπορεί να δυσκολεύεται να αναγνωρίσει αυτά τα σημάδια και αρχικά να τα μεταφράζει σαν δείγμα ενδιαφέροντος και διεκδίκησης από τον άλλον «θέλει να είμαστε συνέχεια μαζί..» οδηγούμενη σε ψυχική αποχαύνωση και απομάκρυνση των προσωπικών της θέλω.
Άλλωστε στην πλειοψηφία τους οι γυναίκες που γίνονται θύματα κακοποίησης δεν φαντάζονταν αρχικά ότι η σχέση τους θα εξελιχθεί με αυτό τον τρόπο, παρότι κατά την επεξεργασία του ιστορικού της σχέσης στο παρελθόν είχαν εντοπίσει ιδιαίτερες συμπεριφορές στις οποίες δεν είχαν δώσει σημασία.
Το κυρίαρχο συναίσθημα που επικρατεί στις συναισθηματικά κακοποιητικές σχέσεις είναι ο φόβος της αντίδρασης του άλλου. Η γυναίκα συνήθως αρχίζει να προσέχει τον τρόπο που θα μιλήσει και θα συμπεριφερθεί, για να μην προκαλέσει το θυμό του συντρόφου της. Προσαρμόζει και αλλάζει την στάση της, χωρίς πολλές φορές να συνειδητοποιεί και η ίδια ότι το κάνει, και ταιριάζει τις απόψεις της σε αυτές του συντρόφου, με σκοπό να επικρατεί ήρεμο κλίμα ανάμεσα τους χάνοντας σιγά σιγά την προσωπική της βούληση εμφανίζοντας μια στάση παθητικότητας, προκειμένου να ικανοποιήσει τον άλλον.
Με βάση τα παραπάνω, προκύπτει το εξής ερώτημα προς τον εαυτό μας που μπορεί να λειτουργήσει καταλυτικά στην πορεία της σχέσης μας και εστιάζει στο εάν και κατά πόσο ο σύντροφος, που έχουμε επιλέξει να είμαστε μαζί, σέβεται με γνησιότητα τα θέλω και τις ανάγκες μας ως έχουν και όχι μετουσιωμένες σε ένα δικό του κατασκεύασμα μιας προσωπικής του φαντασίωσης για το άτομό μας.
ΣΗΜΑΔΙΑ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΗΣ ΒΙΑΣ ΣΤΗ ΣΧΕΣΗ
- Διαρκής κριτική των επιλογών, των απόψεων, των σκέψεων (κριτική στην ένδυση, στα χαρακτηριστικά της εμφάνισης, στις αποφάσεις).
- Υποτίμηση των επιτυχιών και των κατορθωμάτων της συντρόφου (υποβιβασμός της αξίας αυτών που καταφέρνει θεωρώντας τα δεδομένα ή άνευ σημασίας).
- Αίσθημα ζήλιας (έλεγχος της συντρόφου στις εξόδους της, σκηνές ζηλοτυπίας στο βωμό της αγάπης).
- Σταδιακός περιορισμός από τον κοινωνικό κύκλο (σταδιακή απομόνωση από φίλους/ φίλες και περιορισμός στο σπίτι ή σε δραστηριότητες που γίνονται από κοινού).
- Οικονομικός έλεγχος και περιορισμός (οικονομική εξάρτηση και αναλυτική αναφορά στο που σπαταλά χρήματα).
- Συνεχής απολογητική συμπεριφορά (ανάγκη της συντρόφου να απολογείται για όσα έχει κάνει και να προσπαθεί να δικαιολογήσει τον εαυτό της).
- Διπλά και αμφιταλαντευόμενα μηνύματα μέσα στη σχέση (από την μία υπάρχει έντονη φροντίδα και εξιδανίκευση και από την άλλη υποτίμηση και απόρριψη).
- Συναισθηματική ανασφάλεια (όταν ο σύντροφος παρουσιάζει αστάθεια στα θέλω του δημιουργώντας έτσι ανασφάλεια και μη σταθερότητα στην εξέλιξη της σχέσης).
- Αίσθημα αναξιότητας (διαρκή ερωτηματικά αν είμαστε αρκετά καλοί μέσα στη σχέση ή αν θα έπρεπε να λειτουργήσουμε διαφορετικά για να έρθουν άλλα αποτελέσματα).
- Παθητικο-επιθετική συμπεριφορά (σιωπή, μισόλογα, υπονοούμενα και στάση που δείχνει θυμό, χωρίς αυτό να διατυπώνεται ξεκάθαρα).
ΕΧΕ ΣΤΟ ΝΟΥ ΣΟΥ ΟΤΙ…
Δεν ευθύνεσαι εσύ για τη συμπεριφορά του άλλου. Η αδυναμία του να ελέγξει τα συναισθήματά του (πχ το θυμό του) και τον τρόπο που συμπεριφέρεται είναι δυσκολία της δικής του προσωπικότητας που θα πρέπει με κάποιο τρόπο να το επεξεργαστεί και να το βελτιώσει.
Δεν περνά από το δικό σου χέρι να αλλάξει ο άλλος, όσο και αν το προσπαθείς. Συχνά πιστεύουμε πως έχουμε τη δύναμη να «αλλάξουμε» τον Άλλον έχοντας την ψευδαίσθηση ότι μπορούμε να τον φέρουμε στα ιδανικά μας πρότυπα. Αν ο ίδιος δεν αντιλαμβάνεται την προβληματική που βγαίνει μέσα στη δυναμική της σχέσης, τότε τα περιστατικά επαναλαμβάνονται επιβεβαιώνοντας τον φαύλο κύκλο της κακοποίησης.
Μίλα σε ανθρώπους που εμπιστεύεσαι και μοιράσου τους προβληματισμούς και τα ερωτηματικά σου. Η συζήτηση από μόνη της δημιουργεί μια πρώτη ψυχική ανακούφιση και εκτόνωση.
Παρόλ’ αυτά αν αισθάνεσαι ότι δεν έχεις γύρω σου τα άτομα αυτά που θα σε κάνουν να νιώσεις άνετα να τους μιλήσεις ή δεν ξέρουν οι ίδιοι πώς να σε βοηθήσουν, απευθύνσου σε έναν Ειδικό (Ψυχολόγο, Ψυχοθεραπευτή Ψυχίατρο), που θα είναι δίπλα σου και θα σε στηρίξει να βρεις την προσωπική σου ταυτότητα και να βγεις από το αδιέξοδο που μπορεί να πιστεύεις ότι βρίσκεσαι.