Του Χρίστου Γ. Ρώμα
Τα όσα συμβαίνουν τον τελευταίο καιρό στην Ουκρανία μας πληγώνουν βαθύτατα. Τα καραβάνια των προσφύγων με τα μικρά παιδιά, τους αρρώστους και τους ανήμπορους γέροντες. Οι άθλιες συνθήκες διαβίωσης μέσα στα υγρά καταφύγια και τα παγωμένα υπόγεια. Ο τρόμος των βομβαρδισμών και οι χιλιάδες νεκροί και τραυματίες. Η καταστροφή πόλεων, μνημείων και υποδομών ενός ολόκληρου λαού – όλα αυτά και πλήθος άλλα μας γεμίζουν θλίψη και αγανάκτηση για το παράλογο του πολέμου.
Και είναι, όντως, «βίαιος διδάσκαλος ο πόλεμος», όπως τον χαρακτηρίζει ο Θουκυδίδης (Γ 82,2), γιατί με τον πόλεμο «πέφτουν πολλές και μεγάλες συμφορές στις πόλεις, τέτοιες που γίνονται και θα γίνονται πάντα, όσο η φύση των ανθρώπων θα παραμένει η ίδια» (Γ 82,2). Αυτή είναι και η βασική πεποίθηση του μεγάλου μας ιστορικού, του οποίου η πολιτική και ηθική φιλοσοφία παραμένει επίκαιρη μέχρι σήμερα.
Ο Θουκυδίδης τονίζει ιδιαίτερα ότι η λογική των συμφερόντων της πολιτείας και όχι η δικαιοσύνη κατευθύνει τη δράση των πολιτικών ηγετών. Γιατί «αρετή» για έναν ικανό πολιτικό ηγέτη δεν είναι η συμμόρφωση προς ισχύοντες ηθικούς κανόνες και νόμους, αλλά η πολιτική ευφυΐα στις προβλέψεις, η επιδεξιότητα και η αποφασιστικότητα. Πίστευε δε ακράδαντα ότι λίγοι άνθρωποι είναι εκείνοι που δεσμεύονται από ηθικές αξίες, και στη δράση τους αποδεικνύονται ανιδιοτελείς. Η μεγάλη πλειονότητα –ιδίως των πολιτικών – είναι εγωιστές, φιλόδοξοι και πλεονέκτες. Συνήθως θεωρούν δίκαιο ό, τι τους συμφέρει και συχνά υποκρίνονται, προσπαθώντας να δικαιολογήσουν τις αποφάσεις τους με λογικοφανή σοφίσματα.
Οι αντιλήψεις αυτές του Θουκυδίδη βρίσκουν την εφαρμογή τους και στον τελευταίο πόλεμο. Ας επιχειρήσουμε, όμως, μια σύντομη ιστορική αναδρομή και σε άλλα γεγονότα.
Το 1963 η Κούβα, ως νέο κράτος υπό τον κομμουνιστή ηγέτη Φιντέλ Κάστρο, ζήτησε από την τότε Σοβιετική Ένωση βασικό εξοπλισμό, για να οργανώσει την άμυνά της. Η αντίδραση, όμως, των Ηνωμένων Πολιτειών υπήρξε άμεση και απειλήθηκε παγκόσμιος πόλεμος. Λίγο αργότερα, σε συνεδρίαση για συγκεκριμένο θέμα στον ΟΗΕ, ο Πρόεδρός του είχε τονίσει με έμφαση ότι τα κράτη πρέπει να συμμορφώνονται και να εφαρμόζουν το Διεθνές Δίκαιο. Και τότε ο Πρόεδρος της Σοβιετικής Ένωσης Νικήτας Χρουστσώφ είχε βγάλει το παπούτσι του και χτυπώντας με αυτό το έδρανο που καθόταν είχε πει: «Αυτό είναι ένα αστείο πράγμα»! Και πράγματι, όσο και αν σήμερα υπερτονίζεται το αντίθετο, φαίνεται ότι Διεθνές Δίκαιο δεν υπάρχει στην πράξη. Γιατί, αν υπήρχε, θα είχε εφαρμοστεί και στην Κύπρο, στην οποία εισέβαλαν οι Τούρκοι και την έκοψαν στη μέση! Πού είναι ο ΟΗΕ με τις αποφάσεις του; Πού είναι το περιβόητο Συμβούλιο Ασφαλείας με τις δεσμεύσεις του; Πού είναι οι σθεναρές αντιδράσεις της Αμερικής και της Ευρώπης, για να επιβάλουν στην Τουρκία όλες τις κυρώσεις που επιβάλλουν σήμερα και στη Ρωσία;
Αξίζει, όμως, να σταθούμε και σε άλλα γεγονότα. Στον εμφύλιο πόλεμο στη Γιουγκοσλαβία τη δεκαετία του 1990 παρενέβη το ΝΑΤΟ και η Αμερική. Το ΝΑΤΟ παρεμβαίνοντας υπέρ των Βόσνιων και των Κροατών βομβάρδισε τον Μάιο του 1995 Σερβικές εγκαταστάσεις, ενώ τον Σεπτέμβριο του ίδιου έτους ο Πρόεδρος Κλίντον της Αμερικής έδωσε εντολή και με συνεχείς ανελέητους βομβαρδισμούς διαλύθηκε η Σερβία. Εκατοντάδες ή και χιλιάδες τα θύματα από μαχητές αλλά και άμαχο πληθυσμό. Και όμως ο κόσμος έμεινε απαθής!
Ας έρθουμε και στις μέρες μας. Οι πρόσφυγες από τη Συρία αλλά και οι Κούρδοι, που θέλουν να μεταβούν στην Ευρώπη, δεν είναι θύματα ΜΟΝΟ του εμφυλίου πολέμου στη Συρία, αλλά και του μακροχρόνιου πολέμου, που διεξάγει ο Ερντογάν με πρόσχημα τη συντριβή των Κούρδων, ενώ οι πραγματικές βλέψεις του είναι η Συρία, της οποίας, βέβαια, έχει καταλάβει και προσαρτήσει στην Τουρκία όλο το βόρειο τμήμα της. Πού είναι, λοιπόν, εδώ οι αντιδράσεις της Αμερικής και της Ευρώπης;
Επιγραμματικά θίγουμε και κάποια άλλα σύγχρονα γεγονότα: Οι επιθέσεις του Ισραήλ εναντίον των Παλαιστινίων και η κατάληψη της λωρίδας της Γάζας, όπου οι Ισραηλινοί ανάγκασαν τους Παλαιστινίους να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους και να φύγουν ως πρόσφυγες. Η εισβολή των Αμερικανών στο Ιράκ με τις χιλιάδες τους νεκρούς. Ο πόλεμος στο Αφγανιστάν. Η ανάμειξη της Δύσης στη λεγόμενη «Αραβική Άνοιξη». Τέλος, η υποκίνηση από τη Γαλλία της Επανάστασης στη Λιβύη και η ενεργητική συμμετοχή της.
Αλλά και από την πλευρά της Ρωσίας, η επέμβαση στη Γεωργία, η κατάληψη της Κριμαίας –και τώρα, η επέμβαση στην Ουκρανία. Απόλυτα καταδικαστέα. Και αυτή η ιμπεριαλιστική ενέργεια.
Αξίζει, λοιπόν, να λεχθεί ότι η απόλυτη εμπιστοσύνη των ηγετών στη δύναμη οδηγεί, σαν μια υπέρτατη θεότητα, σε μια μορφή ηθικής διαστροφής. Ο λάτρης της δύναμης καταλήγει να θεωρεί τα πάντα επιτρεπτά, χάνει την αίσθηση της πραγματικότητας, ενώ περιφρονεί και τη λογική του μέτρου. Ως νικητής κομπάζει κυρίαρχος. Ως νικημένος ή ουδέτερος υποκρίνεται τον αγανακτισμένο και τον εκφραστή του δικαίου.
Σε κάθε περίπτωση ο λαός πληρώνει, αδικείται και χάνεται.