Στην Ελλάδα η συμφωνία αυτή έχει επικυρωθεί από το 2008, ενώ από το 2015 η 18η Νοεμβρίου έχει αναδειχθεί ως Ευρωπαϊκή Ημέρα κατά της παιδικής σεξουαλικής κακοποίησης και εκμετάλλευσης.
Με αφορμή την καμπάνια του Συμβουλίου της Ευρώπης «Ένα στα Πέντε», επανέρχεται στο προσκήνιο ένα μείζον κοινωνικό θέμα, όπως είναι αυτό της παιδικής σεξουαλικής κακοποίησης-καθώς ένα στα πέντε παιδία είναι θύμα σεξουαλικής κακοποίησης.
Η χρήση της τεχνολογίας και των οπτικών μέσων παρέχει με τον πλέον διαδραστικό τρόπο την ενημέρωση και ευαισθητοποίηση παιδιών, γονιών, εκπαιδευτικών κλπ σε θέματα παιδικής προστασίας, πάνω σε ένα θέμα που όχι μόνο αποτελεί ένα είδους έγκλημα κατά της παιδικής φύσης, αλλά συγχρόνως αποτελεί μια μάστιγα της οποίας τα αποτελέσματα είναι μακροχρόνια, αθέατα έως ένα σημείο και ο αριθμός των κρουσμάτων αυξάνεται με γοργό ρυθμό, χωρίς ωστόσο τα στοιχεία να φθάνουν πάντα στη «δημοσιότητα» για λόγους στιγματισμού. Κάτι όμως που αυτό διογκώνει ακόμα περισσότερο την κατάσταση καθιστώντας σε πιο δυσμενή θέση όχι τον θύτη, αλλά το θύμα και τον περίγυρο του.
Η αρχή έγινε μέσα από μια σειρά κινουμένων σχεδίων, «Το Μυστικό της Νίκης», μια σειρά ελληνικής παραγωγής, ενώ πλέον αυτή η καμπάνια έχει δημιουργήσει άλλες 4 σειρές κινουμένων σχεδίων που πραγματεύονται αυτό το σοβαρό και πάντα επίκαιρο ζήτημα τόσο μεταξύ ανηλίκων-ενηλίκων όσο και ανηλίκων μεταξύ τους.
Υπάρχουν πολλοί ορισμοί που έχουν αποδοθεί σχετικά με την σεξουαλική κακοποίηση. Κάνοντας λοιπόν μια μείξη ανάμεσα στους ορισμούς που έδωσαν ο Kempe (1978) και ο Finkelhor (1984) καταλήγουμε στο εξής: «σεξουαλική κακοποίηση είναι η εμπλοκή εξαρτημένων και ανώριμων ως προς την ολοκλήρωση της ανάπτυξης παιδιών και εφήβων, σε σεξουαλικής δραστηριότητες, τις οποίες δεν κατανοούν συνειδητά, για τις οποίες δεν είναι σε θέση να δώσουν έγκυρη συναίνεση», αποτελώντας «εμπειρία σεξουαλικής μορφής μεταξύ ενός παιδιού και ενός ατόμου τουλάχιστον πέντε χρόνια μεγαλύτερου, για τα παιδιά κάτω των 13 ετών, και τουλάχιστον δέκα χρόνια μεγαλύτερου για τα παιδιά μεταξύ 13 και 16 ετών».
Η παιδική κακοποίηση αυτού του είδους αποτελεί, το πιο καλά φυλαγμένο μυστικό, καθώς τα σημάδια δεν είναι τόσο εμφανή εξωτερικά, παρά εσωτερικά. Μόνο ένας ειδικός όπως ο ιατροδικαστής μπορεί να δει τα αποτελέσματα αυτής της πράξης κυρίως σε ότι αφορά τα γεννητικά όργανα του παιδιού που σχετίζονται με τον κόλπο, τον πρωκτό κλπ, όπου υπάρχουν μεταβολές στο μέγεθος. Ωστόσο, δεν αναφερόμαστε στο συναισθηματικό φορτίο το οποίο τα θύματα κουβαλούν μαζί τους καθ’ όλη τους τη ζωή και το οποίο αποτελεί ένα μεγάλο προς διαχείριση κεφάλαιο.
Σε πολλές περιπτώσεις το σχολικό και το οικογενειακό περιβάλλον δεν αντιλαμβάνεται εύκολα την μην έκδηλη κακοποίηση κυρίως όταν αυτή δεν συνοδεύεται με φανερή αλλαγή συμπεριφοράς του παιδιού προς το περιβάλλον του.
Η σεξουαλική κακοποίηση συνδέεται άρρηκτα με τον ευρύτερο οικογενειακό και κοινωνικό περιβάλλον του παιδιού. Πολλά είναι τα περιστατικά κακοποίησης με εμπλεκόμενο έναν από τους 2 γονείς- συνήθως του πατέρα στο ρόλο του θύτη, ενώ ο ρόλος της μητέρας είναι να συγκαλύπτει την εξελισσόμενη κατάσταση, είτε ακόμα και να εθελοτυφλεί, αρνούμενη να αποδεχτεί αυτό που γίνεται στο σπίτι, στο όνομα της οικογενειακής ηρεμίας και του κοινωνικού status, ενώ το παιδί υπομένει την κακοποίηση μη έχοντας κάποιο πρόσωπο στήριξης για να αποκαλύψει το μυστικό και έπειτα να υποστηριχθεί.
Αλλά ακόμα και σε περιπτώσεις, όπου ο θύτης δεν είναι κάποιος από τους γονείς, ενδέχεται η κακοποίηση να προέρχεται από άτομο που βρίσκεται στον κοινωνικό κύκλο της οικογενείας του παιδιού. Εκεί, τα πράγματα εξελίσσονται διαφορετικά. Η προσέγγιση ξεκινάει συνήθως με δώρα, κεράσματα, ενίσχυση της αυτοπεποίθησης του ανήλικου, βόλτες με το παιδί- πράγματα που απο τους γονείς θεωρούνται αρχικά ως κάτι αθώο. Το διάστημα αυτό μπορεί να είναι μακροχρόνιο, με σκοπό τον δελεασμό. Από το σημείο αυτό και πέρα ξεκινάει ο φαύλος κύκλος της σταδιακής σεξουαλικής κακοποίησης μετά από την πρώτη σωματική επαφή ή την έκθεση σε ακατάλληλο για τα παιδιά υλικό. Αυτό είναι το στάδιο της μυστικότητας όπως αποκαλείται, όπου το παιδί αισθάνεται ντροπιασμένο, ένοχο, ενώ παράλληλα επέρχεται και ο εξαναγκασμός του θύτη στο θύμα να κρατηθεί η σεξουαλική κακοποίηση μυστική μέσα από απειλές, αλλεπάλληλες κακοποιήσεις κλπ.
Δεν είναι λίγα όμως τα περιστατικά στα οποία οι εμπλεκόμενοι θύτες και θύματα είναι ανήλικοι. Η παρενόχληση μπορεί να γίνει τόσο εντός του σχολικού χώρου όσο και εκτός. Τέτοια περιστατικά και καταγγελίες τα τελευταία χρόνια γίνονται γνωστά, ενώ πολλά από αυτά τα περιστατικά γίνονται viral στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.
Κατά κύριο λόγω οι ανήλικοι θύτες φέρουν σημάδια συναισθηματικής παραμέλησης, παρουσιάζουν παραβατική συμπεριφορά, ενδεχομένως έχουν ξεκινήσει την σεξουαλική τους ζωή σε μικρή ηλικία, ενώ τα παραπάνω συνδέονται με ένα κακοποιητικό οικογενειακό περιβάλλον όπου τα παιδιά έχουν το ρόλο του θύματος.
Οι συμμετοχή τους σε «συμμορίες» εντός και εκτός σχολικών τοίχων, στα πλαίσια της ανάδειξης της δύναμης και της ανδρείας οδηγεί σε τέτοια περιστατικά.
Η αποκάλυψη τέτοιων περιστατικών όσο εύκολα μπορεί να γίνει αντιληπτή, άλλο τόσο μπορεί να γίνει και δύσκολο.
Όπως αναφέρθηκε και παραπάνω, η σεξουαλική κακοποίηση είναι κάτι που μπορεί να κρατήσει πολλά χρόνια και η αποκάλυψη να γίνει σε μια ηλικία που το παιδί να έχει κατανοήσει «ότι κάτι δεν πάει καλά». Τη στιγμή που θα γίνει η αποκάλυψη οι γονείς ή ο γονιός αντίστοιχα στον οποίο θα αποκαλυφθεί το μυστικό δεν πρέπει επ ουδενί να αμφισβητήσει τα λεγόμενα του παιδιού, ενώ αμέσως θα πρέπει να υπάρξει επιβεβαίωση από κάποιον ειδικό, όπως ο ιατροδικαστής. Όσο σοκαριστική κι αν είναι η αποκάλυψη το παιδί δεν πρέπει να καταλάβει ότι κατακρίνεται και ότι αλλάζει η στάση των γονιών απέναντι σε αυτό λόγω του γεγονότος. Αντίθετα, η στάση θα πρέπει να είναι ακόμα πιο υποστηρικτική, καθώς το παιδί καλείται να απαλλαγεί από τα τραύματα του παρελθόντος, ενώ όσο δύσκολο κι αν ακούγεται σε αυτές τις περιπτώσεις θέματα ντροπής και κοινωνικού στιγματισμού δεν έχουν θέση.
Συνεπώς, ο μόνος τρόπος για την εξάλειψη, τέτοιων φαινομένων, είναι αφενός η καλή ενημέρωση από την πλευρά των γονιών και ατόμων που συνδιαλέγονται με παιδιά και αφετέρου η καλή σχέση που θα αναπτύξει ο γονέας με το παιδί. Η σωστή από τη βάση της-ακόμα και από την μικρή ηλικία- κουβέντα για θέματα σεξουαλικής αγωγής, παύει σταδιακά να αποτελεί ταμπού, καθώς είναι σε θέση να προλάβει χειρότερες καταστάσεις. Θέματα όπως είναι, ο κανόνας του εσώρουχου, ο τρόπος με τον οποίο θα παιδί μπορεί να μάθει να αναγνωρίζει πότε μια προσέγγιση και μια κίνηση δεν θεωρείται «φιλική» και αποσκοπεί κάπου αλλού, μηνύματα και κινήσεις που ελλοχεύουν κινδύνους για τα ίδια, αποτελούν κάποια καίρια θέματα για ενημέρωση. Το παιδί με αυτό τον τρόπο όχι μόνο ενημερώνεται και καθίσταται πιο ενεργό στο να αντιδράσει σε κάτι τέτοιο, αλλά συγχρόνως ευαισθητοποιείται, δεν φοβάται και αντιδρά σε οτιδήποτε μπορεί να παραβιάσει και να βλάψει την σωματική του ακεραιότητα.
Από την άλλη πλευρά, ο ενεργός ρόλος των εκπαιδευτικών και της σχολικής κοινότητας μέσα από προγράμματα ενημέρωσης μπορεί πραγματικά να βοηθήσει το ανήλικο θύμα να προσεγγίσει τον εκπαιδευτικό και να προχωρήσει στην εκμυστήρευση του μυστικού, αλλά και η συνεχής επιμόρφωση της σχολικής κοινότητας, είναι ικανή να εντοπίσει τέτοια σημάδια για περιστατικά εντός του σχολείου.
Η διαχείριση όλων αυτών των επίπονων περιστατικών τα οποία λόγω των μέσων κοινωνικής δικτύωσης γιγαντώνουν ακόμα περισσότερο το αίσθημα του φόβου και της ενοχής από τα θύματα, είναι κάτι που πρέπει να αλλάξει.
Πρόκειται για ζητήματα τα οποία μόνο μέσω του ανοιχτού διαλόγου, ενημέρωσης και εκπαίδευσης μπορούν να αντιμετωπιστούν.
Κανένα παιδί δεν είναι μόνο του. Κανένα παιδί δεν πρέπει να μείνει αβοήθητο.
Ήρα Μελ. Λέλη
BSc Κοινωνική Λειτουργός Δ.Π.Θ.
MSc Διοίκηση Μονάδων Υγείας και Κοινωνικής Πρόνοιας ΠΑ.Δ.Α
Εξωτερικός Συνεργάτης Υπουργείου Μετανάστευσης-Ασύλου, EUAA
e-mail: [email protected]