[quote]Ο τόπος μας, μια απέραντη εκκλησία[/quote]
Ο άγιος Θανάσης στον Κάμπο των Μεγάρων μας προσκαλεί ανακαινισμένος
Το απόγευμα της 1ης Μαΐου
υπό του Ηγουμένου της Ιεράς Μονής Αγ. Παρασκευής Μαζίου Μεγάρων,
Αρχιμ. Χρυσοστόμου Κουλουριώτη.
«Τούτος ο τόπος μια απέραντη Εκκλησιά γεμάτη μνήμες, κόπους και καημούς… γεμάτη αγριολούλουδα κι εικόνες φθαρμένες απ’ τα χείλη του πόνου και τα μάτια της προσμονής… χώροι γεμάτοι από ώρες και κόσμου που ‘φυγαν και τους αφήσαν σαν παραθύρια, γι’ αυτούς που θάρθουν… γι’ αυτούς που ήρθαν, γι’ αυτούς που είναι…»
Κάθε Εκκλησία, κάθε Εκκλησάκι, κάθε παρεκκλήσιο, κάθε ‘ξωκλήσι, κάθε προσκυνητάρι είναι τόπος Θεού… Θεοφάνεια…
…αυτή η Πύλη του Ουρανού.
Είναι παράθυρα ανοιγμένα προς τον Ουρανό, ανοίγματα στη Βασιλεία του Θεού!..
Παράθυρα ευλογημένα, ταπεινά, φτωχά μεν, αλλά φωτεινά και θεοειδή δε.
«Περιηγούμενοι όμως, άλλοτε τους χώρους αυτών των Ναών και άλλοτε τα ερείπιά τους, μετακινώντας τις πέτρες, ψάχνοντας τις συνέχεις των εικονογραφικών προγραμμάτων, συγκρίνοντας τα σπαράγματα, προσπαθώντας να αποκρυπτογραφήσουμε τις φθαρμένες επιγραφές, τις αφιερωματικές δεήσεις, τα κτιτορικά ονόματα δίπλα στις Προθέσεις, τα ονόματα των αγίων, τα ονόματα των Ιερέων, των επιτρόπων… βρεθήκαμε σ’ ένα αυλάκι μνήμης και στην ανάσα μιας πίστεως άλλης εποχής. Μιας πίστεως βγαλμένης απ’ τα Μαρτύρια και τις πρωτοχριστιανικές Βασιλικές, η οποία περιδιαβαίνει ελεύθερα ανάμεσα στα Ιωνικά κιονόκρανα και στα Βυζαντινά θωράκια πατώντας πάνω στους σπαρμένους κίονες και τα σκορπισμένα περιραντήρια και αναδιπλώνοντας ανέμελα τις μεταβυζαντινές ποδέες των λαϊκών ζωγράφων με τ’ αυθόρμητα αγριολούλουδα του παντού και του πουθενά. Βρήκαμε σιγά-σιγά κομμάτια μιας άγνωστης ιστορίας και βαλθήκαμε να καταγράφουμε «καρέ-καρέ» το υφάδι αυτών των τόσο σημαντικών, ασήμαντων για κάποιους, κομματιών που με το πέρασμα του χρόνου, θα αισθανθούν, κάποτε, την απουσία της ζεστασιάς τους.
«Κι έγιναν οι κόρες των οφθαλμών μας φωλέες του κάλλους του Θεού της Πίστεως».
Οι αρχαίοι μας πρόγονοι για να ονομάσουν το Θεό χρησιμοποιούσαν δύο όρους: Τον ονόμαζαν «Έρωτα» και «Κάλλος». Αυτοί οι δύο όροι σε συνδυασμό με αυτό που ονόμασαν «Μέτρον», καθόρισαν και διέπουν μέχρι σήμερα τις δημιουργικές τους ενέργειες, όπως αυτές εκφράστηκαν μέσα απ’ τον κόσμο των τεχνών.
Η προσπάθεια τόσο των πρώτων Χριστιανών αυτού του τόπου, όσο και των Βυζαντινών μεταβυζαντινών απογόνων τους καθορίζεται και διέπεται από τις ίδιες αρχές της αναζητήσεως του «Έρωτος» και του «Κάλλους» του Ενανθρωπήσαντος Υιού του Θεούμέσα από το μέτρο της Εκκλησίας» (Γρηγ. Στεργίου, «Μεγαρέων Ψυχής Καταφύγιαα», εκδ. ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ, Εισαγωγικά, σελ. 9).
Ο Χριστός, ο Θεάνθρωπος Κύριός μας, έγινε άνθρωπος-σάρξ και εσκήνωσεν εν ημίν» (Ιω. Α’,14) και έκτοτε η ΠΙΣΤΗ σ’ Αυτόν έγινε η ΔΥΝΑΜΗ και η ΙΣΧΥΣ του κάθε πιστού ανθρώπου. Η πίστη των πιστών στο Χριστό ανθρώπων (Χριστιανών) έγινε εν συνεχεία θαύμα! Το θαύμα της Οικουμένης, που νίκησε τυράννους, Αυτοκράτορες, αυτοκρατορίες, πόλεμους, μάχες, διωγμούς, μαρτύρια. Το θαύμα της πίστεως αντλώντας δύναμη και σφρίγος από την ΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ έγινε ιστορία, συντέλεια, πολιτισμός, ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗ ΖΩΗ, ΛΑΤΡΕΙΑ & ΙΣΤΟΡΙΑ!
Έγινε εικόνα, Αρχιτεκτόνημα, Ναός, Ύμνος, Ποίημα, Τραγούδι, και Ψαλμωδία, άσκηση και Αγιασμός και Ναοί του Κυρίου, Οίκος Θεού και πύλες του Ουρανού.
Κάθε Ναός είναι ο τόπος, όπου στήνει ο Θεός τη σκηνή Του μετά των ανθρώπων (Αποκαλ. 21,3) όπου συναντάται ο Θεός με τον άνθρωπο, όπου συναντά ο άνθρωπος το Θεό, και Σωτηρία και Αγιασμό.
Επιδιώκοντας αυτόν τον εν Χριστώ αγιασμό και τη σωτηρία οι πρωτοχριστιανοί Μεγαρείς-πρόγονοί μας-αφού τον 1ο ήδη μ.Χ. αιώνα παρέλαβαν την πίστην από τον Απόστολο Ανδρέα, που ήλθε στα Μέγαρα και εκήρυξε Ιησούν Χριστόν και τούτον Εσταυρωμένον και Αναστάντα! Έστησαν Ναούς Θεού και κατοικητήρια της Εκκλησίας και έκτισαν Ναούς-παράθυρα του ουρανού.
[quote]Κάθε Ναός είναι ο τόπος όπου στήνει ο Θεός τη σκηνή Του μετά των ανθρώπων.[/quote]
Γι’ αυτό και την άνοιξη του 1676 δύο περιηγητές ο SPONJACOB και ο WHELERGEORGE έφτασαν στα Μέγαρα και περιηγήθηκαν τα μνημεία της περιοχής.
Ας δούμε πώς περιγράφουν την περιοχή προς την οποία κατευθυνόμαστε. «…Πήραμε τα άλογα μας και πήγαμε τρία-τέσσερα μίλια προς βορρά, σε μια ερειπωμένη πόλη που ονομάζεται Παλαιοχωριό, όπου είδαμε έξι ή επτά εκκλησίες κτισμένες όπως διεπίστωσα από ερείπια κάποιων αρχαιότερων κτιρίων. Εκεί μέσα βρήκαμε αρχαίες επιγραφές» και παραθέτει τα κείμενα δύο επιγραφών, ένα Λατινικό και ένα Ελληνικό.
Από την ελληνική επιγραφή συμπεραίνουν ότι το Παλαιοχωριό ήταν η αρχαία πόλη Ρούς, που αναφέρει ο Παυσανίας.
Εκεί, λοιπόν, στον βορειοανατολικό κάμπο των Μεγάρων, στην αρχαία πόλη «Ρους» (που σήμερα τα λέμε ποταμοχιούματα) διότι έρρεε νερό μεταξύ των Εκκλησιών είναι και εκείνη του Αγ. Αθανασίου, του Πατριάρχη της Αλεξανδρείας!
Ο Άγιος Αθανάσιος
Γεννήθηκε το 295 μ.Χ. στην Αλεξάνδρεια και έτυχε επιμελημένης εκπαιδεύσεως φιλοσοφικής και θεολογικής. Χειροτοθετήθηκε Διάκονος από τον Πατριάρχη Αλεξανδρείας Αλέξανδρο και το 318 μ.Χ. συνόδευσε τον Πατριάρχη στην Νίκαια και έλαβε μέρος, ως Διάκονος στην Α’ Οικουμενική Σύνοδο κατατροπώνοντας τον Άρειο. Το 328 μ.Χ. αναγνωρισμένος πλέον πατέρας και διδάσκαλος της Εκκλησίας εξελέγη Αρχιεπίσκοπος Αλεξανδρείας.
ΦΩΤΟ ΕΙΚΟΝΑ ΑΓΙΟΥ ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ
Στα 46 χρόνια της Αρχιερατείας του υπήρξε στύλος της Εκκλησίας και Πατήρ της Ορθοδοξίας. Αρχιεράτευσε συνετά, διώχθηκε επανειλημμένως, εστάλη εξορία για την υπεράσπιση της Ορθοδόξου Πίστεως, εστερέωσε το Μοναχισμό, έζησε θεοφιλώς και ενάρετα ώστε ο Αγ. Γρηγόριος ο Θεολόγος να λέγει: «Αθανάσιον Επαινών, αρετήν επαινέσομαι» (Minge P.G. 35, Λόγος 21)
Αγωνιζόμενος για την Εκκλησία και την Ορθόδοξη Πίστη ο Άγιος Αθανάσιος μέχρι το τέλος του βίου του κοιμήθηκε εν Κυρίω με ειρήνη την 2αν Μαϊου 373 μ.Χ. σε ηλικία 75 ετών!
Επειδή υπήρξε αργότερα φιλονικεία των Χριστιανών για το ποιος εκ των δύο Αρχιεπισκόπων και Πατριάρχου Αλεξανδρείας του Αγ. Αθανασίου και του Αγ. Κυρίλλου η Εκκλησία θέλησε να αδελφώσει τη μνήμη των δύο αυτών Μεγάλων Πατέρων πρωταγωνιστών και υπερασπιστών της Ορθοδόξου Πίστεως ώρισε τον συνεορτασμό τους την 18ηΙανουαρίου κάθε χρόνο.
Όμως, η μνήμη της Κοιμήσεως του Αγ. Αθανασίου είναι μεθαύριο, 2 Μαϊου, και αυτήν εορτάζομε εκκλησιαστικά.
Ο Ναός του Αγίου Αθανασίου στον Κάμπο των Μεγάρων
Εκεί, λοιπόν, στο Παλαιοχώρι, την αρχαία πόλη Ρους οι πρόγονοί μας τον 11ο αιώνα έκτισαν το Ναϊσκο του Αγίου Αθανασίου των Μεγάρων.
Άρα, νοτιοανατολικά του Ναού του Σωτήρος Χριστού και σε πολύ μικρή απόσταση βρίσκεται ο Ναός του Αγ. Αθανασίου, Παριάρχου Αλεξανδρείας. Είναι και αυτός σταυροειδής εγγεγραμμένος, απλός τετρακίονος με κυλινδρικό τρούλο τεσσάρων μονολόβων παραθύρων, χωρίς νάρθηκα. Οι διαστάσεις του είναι 5,90 Χ 6,60 μ. περίπου με ύψος 5 μ. περίπου χωρίς τον τρούλο.
Υπάρχει μια είσοδος στα δυτικά, παλαιότερα με γρανιτένιο κίονα στη μέση και κιονόκρανο με ελαφρά επιπεδόγλυφη διακόσμηση.
Με τις ζημιές που υπέστη ο ναός στους σεισμούς του 1981, αποκαλύφθηκε το δεύτερο άνοιγμα της δίλοβης εισόδου και μέσα σ’ αυτό τοιχογραφία της Αγίας Κυριακής, η οποία εσυλήθηκε από αρχαιοκαπήλους. Σαν κιονόκρανα έχουν χρησιμοποιηθεί βάσεις Ιωνικών κιόνων και επιθήματα με εγχάρακτη παλαιοχριστιανική διακόσμηση.
Ελάχιστα δείγματα σώζονται από την αγιογραφία του Ναού, λόγω των νεωτέρων επιχρισμάτων. Σώζεται ένας Ιεράρχης στην κόγχη του Ιερού και κάποια διακοσμητικά μοτίβα σ’ ένα τόξο. Το τέμπλο του Ναού είναι πολύ νεώτερο κτιστό.
Στη δυτική πλευρά του Ναού υπάρχει κτιστή «Τράπεζα» από κογχιαλίτη λίθο και τμήματα παλαιών μαρμάρων.
Σε φωτογραφία του 1935 η Τράπεζα καλύπτεται από ξύλινο κεραμοσκέπαστο υπόστεγο, που στηρίζεται σε ένα σύστημα επτά κιόνων από τους οποίους οι τρεις προέρχονται από αρχαία κτίσματα. Το υπόστεγο αντικαταστάθηκε εξ ολοκλήρου από ακαλαίσθητη κατασκευή το 1945.
Στο δυτικό μέρος του Ναού ερείπια διαγράφουν μια κόγχη ημικυκλική, που επεκτείνεται νοτιοανατολικά του Ναού και της οποίας το ανάπτυγμα περικλείει την Τράπεζα.
Η ύπαρξη της Τραπέζης, του εξωνάρθηκα, ενός πηγαδιού έξω από την Τράπεζα στη δυτική πλευρά του Ναού και τα ερείπια της κόγχης στην ανατολική πλευρά, μαρτυρούν τη λειτουργία κάποιας μικρής ίσως Μονής ή την ύπαρξη κάποιου παλαιοτέρου Ναού, επί των ερειπίων του οποίου κτίσθηκε ο υπάρχων Ναός.
Δυστυχώς δεν υπάρχει και γι΄αυτόν τον Ναό συστηματική μελέτη. Όσοι ερευνητές αναφέρουν τον Άγιο Αθανάσιο παραθεωρούν αυτά τα στοιχεία εντελώς και τον κατατάσσουν στα κτίσματα της πρώιμης Τουρκοκρατίας. Τα ερείπια της αψίδας στο ανατολικό μέρος, τα δύο επιθήματα και η ύπαρξη πολλών κιόνων συνηγορούν στην παρουσία κάποιας παλιοχριστιανικής Βασιλικής, ενώ το πεταλοειδές τόξο στο βόρειο τοίχο, η έλλειψη πλίνθων στους αρμούς, η απουσία κουφικών και τα πλίνθινα τόξα των παραθύρων κατατάσσουν το μνημείο στα τέλη του 11ου αι.
Η Ιστορία του Ναού
Ο Ναός του Αγίου Αθανασίου λειτούργησε αδιάκοπα από την ανοικοδόμησή του τον 11ο αιώνα έως τα μέσα της δεκαετίας του ’70 του εικοστού αιώνα. Ήταν ο Ναός των Παντοπωλών των Μεγάρων οι οποίοι ως συντεχνία Μεγαριτών φρόντιζαν τον Ναόν του Αγίου Αθανασίου και κάθε χρόνο στις 2 Μαϊου έκαναν Πανηγύρι του παραθέτοντας πλούσια κοινή τράπεζα.
Σημειωτέον ότι έχουμε προσωπικές πατρογονικές και οικογενειακές παραδόσεις αφού Πάπος του γράφοντος-υποφαινομένου-ο μπαρμπα Μελετάκας Κουλουριώτης, επί σειρά ετών ήταν Πρόεδρος του Συλλόγου των Παντοπωλών και πάντοτε συμμετείχε προεξάρχων της Πανηγύρεώς μας! Με όλους τους Μεγαρίτες Μπακάληδες έως το 1950, που εκοιμήθη.
Μετά τη δεκαετία του 1970, άρχισε η εγκατάλειψις του Ναού σιγά-σιγά. Τον Φεβρουάριο του 1981 ο καταστροφικός σεισμός κατέστρεψε το μνημείο του Ναού και κατέπεσε ο τρούλος. Απεκαταστάθη εν συνεχεία, ο τρούλπης από την 1η ΕΒΑ για την προστασία του μνημείου και έκτοτε ο Ναός –από το κομψότατο Αρχιτεκτόνημα-παρέμεινε ερείπιο!…
Το 2003 το Εκκλησιαστικό Συμβούλιο του Ι. Ναού Αγ. Παρασκευής Μεγάρων με Πρόεδρο τον π. Αλέξανδρο Κουργιαλή, όπου ανήκει το εξωκκλήσιο ξεκίνησε τις ενέργειες για την εκπόνηση πρώτον της σχετικής μελέτης αποκαταστάσεως του ερειπωμένου Ναού. Ο Δήμος Μεγαρέων με την τότε δημοτική Αρχή του Δημάρχου κ. Χρυσόστομου Σύρκου απεφάσισε και πλήρωσε τη μελέτη και αυτή εν συνεχεία υποβλήθηκε από τον Ι.Ν. Αγίας Παρασκευής Μεγάρων στην 1η ΕΒΑ, ενεκρίθη από ΚΑΣ (Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο) και έκτοτε άρχισε ένας τεράστιος αγώνας δρόμου αποκατάστασης του Ναού από τον π. Αλέξανδρο Κουργιαλή που επί δέκα χρόνια πάλευε για τις άδειες, τις εγκρίσεις, τις επικαιροποιημένες μελέτες, τα τεύχη δημοπρατήσεως, το διαγωνισμό, την ανάθεση, την ανάδειξη εργολάβου και τις εργασίες.
Τελικώς χρηματοδοτήθηκε από ΕΣΠΑ μέσω της Δ/νσεως Αναστηλώσεων του Υπουργείου Πολιτισμού. Έγινε διαγωνισμός, ο οποίος κατακυρώθηκε στον Μεγαρίτη εργολάβο κ. Νικόλαο Παπαπανούση, ο οποίος με τα συνεργεία του απεκατέστησε ωραία το μνημείο κατά τις εγκριθείσες μελέτες.
Οι εργασίες αναστηλώσεως του Ναού του Αγ. Αθανασίου άρχισαν την Άνοιξη του 2014 και παρεδόθη το Μάρτιο του 2017 από το εργολάβο στην Αρχαιολογική Υπηρεσία και από την Υπηρεσία εδόθη στην Εκκλησία, που ‘ναι η κυρία του Ναού, δηλαδή στον Πρόεδρο του Εκκλησιαστικού Συμβουλίου του Ι.Ν. Αγ. Παρασκευής Μεγάρων και Προϊστάμενο του Ναού και Γενικό Αρχιερατικό Επίτροπο της Ιεράς Μητροπόλεως Μεγάρων και Σαλαμίνος π. Αλέξανδρο Κουργιαλή.
Το όλο έργο και η απόδοση του Ναού στην Εκκλησία και στη Δημόσια Λατρεία είναι εξ ολοκλήρου στον π. Αλέξανδρον, ο οποίος το εμπνεύστηκε, το ξεκίνησε, το έτρεξε, πέρασε τις αγωνίες, τις δυσκολίες, τα προβλήματα, λύνοντάς τα ένα-ένα με υπομονή, επιμονή και σοβαρότητα.
Προς τούτο του αξίζουν θερμά και ειλικρινή συγχαρητήρια και η ευγνωμοσύνη της Πόλεώς μας στο ιερατικό πρόσωπό του. Οι ευχές μας ας τον συνοδεύουν όπως και οι ευχαριστίες μς για τη μεγάλη του προσφορά.
Τα Θυρανοίξια
Η αποκατάσταση του Ναού επετεύχθη χάριν στις προσδοκίες –νομίζω- και στις αέναες προσευχές των κτιτόρων και εορταστών του Ναού ανά τους αιώνες των ευλαβών προγόνων μας.
Εκείνοι από την αιωνιότητα πρέσβευαν και εμπνεύστηκε ο π. Αλέξανδρος και ο Άγιος Αθανάσιος και οι κτίτορες βοήθησαν με τις προσευχές ους και έτσι τα ερειπωμένα ζωογονήθηκαν… τα χαλασμένα απεκαταστάθησαν, τα γκρέμια ανοικοδομήθηκαν… και τώρα εμείς πρέπει να απολαύσουμε τη χαρά της αναστηλώσεως και ανακαινίσεως μέσα στη χαρά την Αναστάσιμη.
Μεθαύριο, λοιπόν, Δευτέρα 1η Μαϊου το απόγευμα, ώρα 6.30, ο Σεβ. Μητροπολίτης μας ο κ. Κωνσταντίνος, συμπαραστατούμενος από τον Ιερόν Κλήρον και με την παρουσία των αρχόντων της πόλεώς μας θα τελέση τα θυρανοίξια του ανακαινισμένου Ναού στον Κάμπο των Μεγάρων και θα χοροστατήση στη συνέχεια στον Εσπερινό που θα ψαλή.
«Μέσα σ’ αυτούς τους Ναούς, τα «καταφύγια» της ψυχής των Μεγαρέων, υπάρχει αυτό που κανένα φωτογραφικό μέσο δεν θα μπορέσει να καταγράψει και να αποτυπώσει ακριβώς, γιατί είναι κάτι που δεν μεταφέρεται… απλά υπάρχει εκεί και μας περιμένει…
Μια απλή μνεία λοιπόν στις καρδιές των ελπιζόντων, από το σφυγμό και το μεράκι της πίστεως αυτών που έφτιαξαν αυτούς τους Ναούς, αυτών που τους εικονογράφησαν και αυτών που διακόνησαν τα μυστήρια του Θεού ίσως καταφέραμε να την πραγματοποιήσουμε…» (ό.π. σελ. 10)
Όλοι λοιπόν είμαστε προσκαλεσμένοι στη χαρά της τοπικής μας Εκκλησίας να δοξάσουμε το Θεό και να ευχαριστήσουμε και να υμνήσουμε τον ΑΓΙΟ ΑΘΑΝΑΣΙΟ.
Πρέπει λοιπόν να πάμε όλοι…