Το έθιμο του Χορού της Τράτας σε ημερίδα του Δήμου Μεγαρέων με συμμετοχή των λαογραφικών συλλόγων
Ένα πολύ σημαντικό γεγονός, για την ιστορία, την λαογραφία αλλά και για την σύγχρονη κοινωνία των Μεγάρων τέθηκε προς ανοιχτή συζήτηση και εισηγήσεις, αλλά δυστυχώς χωρίς σημαντικά αποτελέσματα.
Το έθιμο του «Χορού της Τράτας» που κάνει «ωραία τα Μέγαρα την Τρίτη του Αη-Γιάννη» είναι μια τελετουργία που χάνεται στους αιώνες της ιστορίας αλλά και κάθε Τρίτη του Πάσχα γίνεται επίκεντρο της προσοχής χιλιάδων επισκεπτών, όπως και αντιπαραθέσεων μεταξύ εκπροσώπων και φορέων της λαογραφίας του τόπου μας.
Ο στόχος της ημερίδας που διοργανώθηκε, με πρωτοβουλία του Δήμου Μεγαρέων, το κυριακάτικο πρωινό της 16ης Οκτωβρίου στο Δημαρχείο Μεγάρων θα μπορούσε να επιτευχθεί, λύνοντας αυτές τις αντιπαραθέσεις για το πώς πρέπει να γίνεται σωστά το έθιμο του Χορού της Τράτας, φέρνοντας όλους τους εμπλεκόμενους φορείς στο ίδιο τραπέζι συζήτησης. Ωστόσο, αυτό δεν συνέβη.
Οι εκπρόσωποι των λαογραφικών συλλόγων ανέφεραν αρκετά λάθη και «κακέκτυπα» του εθίμου, όπως χαρακτηριστικά ειπώθηκε αλλά δεν βρέθηκε κοινός τόπος ή λύσεις.
Αξίζει να σημειωθεί ότι την αρχική εισήγηση είχε ο Γιάννης Γκίνης και διανεμήθηκε δωρεάν, σε ειδική έκδοση, το νέο βιβλίο του κ. Γιάννη Γκίνη με θέμα “Ο Χορός της Τράτας στα Μέγαρα, Τα Ρουσάλια και το έθιμο του Μάη”.
Εισηγήσεις για τον Χορό της Τράτας
Η Ημερίδα συνδιοργανώθηκε από τον Δήμο Μεγαρέων και τους 5 τοπικούς λαογραφικούς φορείς (Λαογραφικός Σύλλογος Μεγάρων “Ο χορός της Τράτας”, Λαογραφικό Συγκρότημα Μεγάρων, Λύκειο των Ελληνίδων Μεγάρων, Όμιλος Λαϊκής παράδοσης Μεγάρων “Αλκάθους και Καρία”, Χορευτικός Όμιλος Μεγάρων)
Ο πρώην Αντιδήμαρχος και Πρόεδρος του Δημοτικού Συμβουλίου Μεγάρων Γιώργος Μιχάλαρος ήταν συντονιστής και εισαγωγικά τόνισε την σημασία όλων των εμπλεκομένων φορέων στην διεξαγωγή του εθίμου. Αναφέρθηκε ακόμα πως θα μπορούσε η ημερίδα να αυτή να γίνει γενικός μπούσουλας το μέλλον και να διοργανώνουμε καλύτερα το έθιμο, με θεματοφύλακες των εθίμων και της λαογραφίας τους λαογραφικούς συλλόγους των Μεγάρων.
Χαιρετίζοντας ο Δήμαρχος Μεγαρέων Γρηγόρης Σταμούλης ανέφερε ότι «Όλοι οι τοπικοί Λαογραφικοί Σύλλογοι προσφέρουν τεράστιο έργο στη διάσωση, διατήρηση και διάδοση της τοπικής λαϊκής παράδοσης και είναι αυτοί που κρατούν ζωντανά όλα τα έθιμά μας και τον περίφημο Χορό της Τράτας, που είναι ένα από τα σπουδαιότερα έθιμα στον τόπο μας και είχε εγγραφεί στον κατάλογο της πολιτιστικής κληρονομιάς της UNESCO .
Η λαογραφία είναι η γνώση του λαού, τα έθιμα είναι οι ρίζες του λαού, της Ελλάδας, του ελληνικού έθνους, τόνισε πόσο ιδιαίτερος είναι ο ρόλος των λαογραφικών συλλόγων γιατί φωτίζουν αυτές τις ρίζες για να αντέξει ο τόπος μας στους αιώνες των αιώνων.
Τα Μέγαρα διατηρούν τα ήθη και τα έθιμα με σεβασμό τις λαϊκές παραδόσεις και είναι η μοναδική πόλη στην Ελλάδα που διατηρεί ένα έθιμο από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα αναλλοίωτο και ζωντανό όπως είναι το έθιμο του Μάη, με το οποίο δεν γίνεται αναπαράσταση του γεγονότος, αλλά είναι η πραγματική υλοποίηση του εθίμου. Εύχομαι καλή επιτυχία στις εργασίες της Ημερίδας με την πεποίθηση ότι πρόκειται για ένα έργο σημαντικής πολιτισμικής αξίας και το υλικό που θα καταγραφεί σήμερα θα είναι χρήσιμο στις μελλοντικές γενιές».
Πρώτος εισηγητής ο κ. Γιάννης Γκίνης, Δημοσιογράφος και Συγγραφέας ως εκπρόσωπος του Δήμου, ο κ. Τζίμης Ηλίας Συλλέκτης Μεγαρικής λαογραφίας και Πρόεδρος του Λαογραφικού Συγκροτήματος Μεγάρων, ο Αιδεσιμολογιώτατος Ιερέας π. Αλέξανδρος Κουργιαλής, η Δημοσιογράφος & Φιλόλογος Αικατερίνη Ι. Κορώση, η Δρ. Ευαγγελία Καρβέλα, εκπρόσωπος του Λυκείου των Ελληνίδων Μεγάρων, ο Καθηγητής κ. Γιώργος Βαρελάς, Πρόεδρος του Ομίλου Λαϊκής Παράδοσης “Αλκάθους & Καρία” και Ηλίας Αντ. Πέγκος, Γεωπόνος εκπρόσωπος του Λαογραφικού Συλλόγου Μεγάρων “Ο Χορός της Τράτας”.
Ο Γιάννης Γκίνης κατέθεσε τις εμπειρίες του, ζώντας 50 χρόνια το έθιμο, προσκεκλημένος, χορεύοντας και τραγουδώντας στο έθιμο του Χορού της Τράτας από όταν η πλατεία ήταν με χώμα και από το 1959 που είχε έρθει το βασιλικό ζεύγος: «Τα έθιμα άρρηκτα συνδεδεμένα με τα Μέγαρα, ζυμωμένα με την ντοπιολαλιά και την ψυχοσύνθεση των κατοίκων της περιοχής. Συντηρούνται ατόφια τα έθιμα που μας έρχονται από την αρχαιότητα.
Δεν υπήρχαν οι σύλλογοι, οι κοπέλες ήταν οι μαθήτριες της τελευταίας τάξης του λυκείου. Ο Δήμος Μεγαρέων πάντα ήταν η ομπρέλα που στήριζε το έθιμο.
Δεν είναι πανηγύρι, τόνισε ο Γιάννης Γκίνης, όπως η γιορτή της σαρδέλας, ούτε μουσικοχορευτική παράσταση, είναι η ψυχή του Μεγαρίτη» κατέληξε ο Γ. Γκίνης με προτάσεις για ενίσχυση της συμμετοχής των συλλόγων.
Ο Τζίμης Ηλίας αναφέρθηκε σε πηγές της λαϊκής παράδοσης αναφέροντας ότι το «Τράτω σημαίνει τραβάω» και η τράτα είναι τα δίχτυα και το όνομα δόθηκε επί Ενετοκρατίας. Οι Λατίνοι και οι Φράγκοι το βάφτιζαν και έμενε, είχαμε και τουρκοκρατία μετά… Δείχνει ότι κάτι τραβάει, όμως είναι καθαρά γιορτή της άνοιξης. Οι Μεγαρίτες ήταν γεωργοί και κάτι σημαίνει αυτό. Αν ψάξουμε επιστημονικά θα αποτύχουν κάποιες προσπάθειες, οπότε μένουμε στην παράδοση. Αφού το δέχτηκε ο κόσμος το εκτιμά. Η παράδοση είναι πάντα ζωντανή. Δέχεται την εξέλιξη αλλά και απορρίπτει και εκεί θέλει προσοχή. Η παράδοση δεν θέλει ερασιτεχνισμούς. Θέλει σεβασμό.
Ναι, η δημαρχεία έχει την ευθύνη να διοργανώνει όμως θα πρέπει να μη γίνονται παρεμβολές, ανέφερε ο Τζίμης Ηλίας. Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται πολιτικοποίηση αλλά φέτος ξεπέρασε τα όρια. Καλούσαμε στο βήμα τους βουλευτές να πουν δυο λόγια, καλό είναι, έχουμε πάντα προσφώνηση το ποιος παρευρίσκεται. Όλοι οι σύλλογοι το έχουν καταδικάσει. Ο δήμαρχος καλεί να πει ένα χαιρετισμό και κύριε τάδε το παρευρίσκεται έχει κουράσει. Στο τέλος βγάλατε τις τραγουδίστριες όλες μαζί να πουν το τελευταίο τραγούδι. Αυτό μου θύμισε κέντρο διασκεδάσεως. Φέτος κάπου ενοχλήθηκα. Έχουν γίνει πολλά. Το έθιμο είναι το μοναδικό, φέτος συναντήσαμε Γερμανίδες που ασχολούνται με τη λαογραφία, είναι ελπίδα για το μέλλον γιατί δεν πιστεύαμε ότι υπήρχαν τέτοια ελληνικά έθιμα. Έχουμε τα καλά αλλά από εκεί και πέρα έχουμε και τα άσχημα. Πολλές φορές συγκρούεται η λαϊκή παράδοση με την επιστήμη όμως για να φτάσουν στις παραδόσεις κάτι υπάρχει και μελετάται».
Ο Πατέρας Αλέξανδρος Κουργιαλής μετέφερε τόσο την εμπειρία του παρακολουθώντας τις ανασκαφές και τις αναστυλωτικές εργασίες στον Ιερό Ναό Αγίου Ιωάννου Χορευταρά όσο και το πόρισμα της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας: «Κάθε φορά ακούμε την Τρίτη του Αη-Γιάννη διαφορετικά πράγματα ως προς τον ναό. Δυστυχώς εθελοτυφλούμε ακόμα και στην επίσημη ανακοίνωση που έχει κάνει η αρχαιολογία και κάθε χρόνο ακούω ο καθένας να λέει τα δικά του και πράγματα ανύπαρκτα.
Το πόρισμα της αρχαιολογίας αναφέρει την χρονολογία ναού, πού έχει θεμελιωθεί ο ναός και έχει να μας ανατρέψει όσα λένε ότι ο ναός χτίστηκε σε μία ημέρα.
Αρχιτεκτονικά από αυτά που γνωρίζω είναι αδιανόητο να έχει κτιστεί σε μία ημέρα.
Ο Χορευταράς έχει πολύ καλή θεμελίωση, έχει γίνει κάτι συστηματικά και οργανωμένα έχει οικοδομηθεί πάνω σε παλαιότερο κτίριο. Το μόνο που μπορώ να σας πω από την αρχαιολογική ανασκαφή είναι ότι είναι πολύ βαθιά και πολύ μεγάλα τα θεμέλια του ναού.
Οι φάσεις αγιογραφίας είναι τρεις που έρχονται πολύ παλαιότερα από τουρκοκρατία. Η ίδια η αρχαιολογία λέει ότι μετά την ολοκλήρωση της ανασκαφικής χρονολογούνται 9ο -12ο από αρχαιολογία υστεροβυζαντινούς χρόνους. Σώζονται φάσεις της αγιογραφίας.
Δεν υπάρχει πουθενά πηγάδι και μέσα στον ναό και εκτός του ναού, υπήρχαν πολλές ταφές.
Επίσης, φέρει αγιογραφία της πορείας στους Εμαούς, του θέματος της Τρίτης ημέρας του Πάσχα και ποτέ ο ναός δεν ήταν Αη-Γιάννης ήταν Αγία Παρασκευή, ήταν Παραλαύριο του Αγίου Ιεροθέου κάποια στιγμή, ο ναός φέρνει πολλά στοιχεία που προσομοιάζουν στου Αγίου Ιεροθέου.
Να προσέχουμε τι λέμε γιατί πρέπει να τα προσεγγίζουμε με σεβασμό και εμείς θα αφήσουμε μια παράδοση, αλλά τα τελευταία χρόνια ο καθένας πράττει κατά το δοκούν».
Η Αικατερίνη Κορώση αναφέρθηκε στον χώρο, τον χρόνο και τη μορφή του χορού συνδέοντας τα νήματα του χρόνου και της ιστορίας, με πληθώρα αναφορών και πηγών.
Η Δρ. Ευαγγελία Καρβέλα, Εκπρόσωπος λυκείου Ελληνίδων Μεγάρων έκανε επισημάνσεις με βάση φωτογραφικά ντοκουμέντα της διαδρομής του εθίμου στη σύγχρονη ιστορία, τονίζοντας ότι είναι ένα έθιμο με αντίκτυπο στην σύγχρονη μεγαρική κοινωνία. Ανέφερε ότι πρέπει να τεθούν εκ νέου ερωτήματα για αυτούς που ασχολούνται με το έθιμο, πώς οι αλλαγές τάξης πραγμάτων αποτυπώνονται στο έθιμο και πως οι ιστορικές μεταβολές αποτυπώνονται στο έθιμο: «Αρχικά οι γυναίκες είναι πολύ σοβαρές χωρίς θλίψη ή πένθος απλώς δίνουν σημασία σε αυτό που κάνουν. Σήμερα όλο και περισσότερα παιδιά θέλουν να συμμετέχουν με αποτέλεσμα κορεσμό στο μάτι, εκτός αν έχουν βρεθεί λύσεις».
Ο Γιώργος Βαρελάς, Πρόεδρος του Ομίλου «Αλκάθους και Καρία» μίλησε για ισορροπία για να αποφεύγονται και η προγονοπληξία και η προοδοπληξία: «Διατηρούνται παρωχημένα στοιχεία που δεν τα καθιστά εφαρμόσιμα σήμερα και οδηγούν σε συντηρητισμό.
Πρότεινε «άμεση απεμπλοκή του εθίμου από οποιαδήποτε εξάρτηση πολιτική και άλλη. Αποφασίζουμε ότι τελείται έθιμο ή φιέστες με πολιτική πασαρέλα και χρησιμοποιούμε την τεχνολογία με σεβασμό και όχι ενοχλητική παρουσία. Χρειάζεται σοβαρή μελέτη και ορθή χρήση στοιχείων χωρίς παρερμηνείες» κατέληξε κάνοντας λόγο για «κακέκτυπο θέαμα με κορωνίδες».
Ο Ηλίας Πέγκος, εκπροσωπώντας τον Σύλλογο «Χορός της Τράτας» μίλησε με ιστορικά στοιχεία και στάθηκε στην αρχαία καταγωγή του χορού της τράτας αναφερόμενος σε μελέτη του πατέρα του, Αντώνη Πέγκου.
Στην ημερίδα παρευρέθηκαν ο Γραμματέας της Βουλής των Ελλήνων και Βουλευτής Δυτικής Αττικής κ. Βαγγέλης Λιάκος, ο πρώην Δήμαρχος Μεγαρέων κ. Χρυσόστομος Σύρκος, οι Αντιδήμαρχοι Μεγάρων κ.κ. Ιερόθεος Πολυχρόνης και Κωνσταντίνος Φυλακτός, ο συμπολίτης μας Καθηγητής πανεπιστημίου Πειραιώς κ. Ευάγγελος Σαμπράκος, η Πρόεδρος του Λυκείου των Ελληνίδων Μεγάρων κ. Ευαγγελία Πιπέρου, ο κ. Γιώργος Τζανετόπουλος, Πρόεδρος και χοροδιδάσκαλος του Χορευτικού Ομίλου Μεγάρων, χοροδιδάσκαλοι και μέλη των χορευτικών ομάδων των τοπικών Λαογραφικών φορέων, εκπρόσωποι Λαογραφικών Συλλόγων από την Αθήνα και τον Ασπρόπυργο, ο Μουσικός κ. Θανάσης Μαργέτης και ο Μοναχός Σαράντης Μπακαούκας που ασχολείται από χρόνια με την μουσική και τη λαογραφία και άλλοι συμπολίτες.
Η ημερίδα μαγνητοσκοπήθηκε με φροντίδες του Γραφείου Επικοινωνίας και Δημοσίων Σχέσεων του Δήμου Μεγαρέων, το οποίο και θα επιμεληθεί ώστε να γίνει απομαγνητοσκόπηση και τα Πρακτικά να δημοσιευθούν σύντομα.