Η νέα σχολική χρονιά ξεκίνησε, το κουδούνι των σχολείων άρχισε ξανά να χτυπά και όπως λέει και η γνωστή παροιμία «Κάθε κατεργάρης στον πάγκο του». Για τους γονείς η έναρξη της σχολικής χρονιάς μπορεί να αποτελεί μια ανακούφιση κυρίως σε θέματα διαχείρισης του νοικοκυριού (για τις μητέρες) ή σε θέματα εργασιακά για τους γονείς που δουλεύουν και δεν υπάρχει δυνατότητα για φροντίδα των παιδιών από συγγενικά πρόσωπα, αλλά από την άλλη πλευρά ξεκινά και το άγχος του κάθε γονιού για την πρόοδο του παιδιού του.
Όμως εδώ ξεκινά και το άγχος για τα λεγόμενα «πρωτάκια». Τα παιδιά δηλαδή που για πρώτη φορά έρχονται σε επαφή με το σχολικό περιβάλλον, είτε αυτή η επαφή είναι με τον παιδικό, είτε με το νηπιαγωγείο, είτε ακόμα και την πρώτη τάξη του Δημοτικού Σχολείου. Αυτή η πρώτη λοιπόν μέρα αποτελεί ένα πρώτο αποχωρισμό του παιδιού από τους γονείς και την οικογενειακή εστία και το άνοιγμα του στον «έξω» κόσμο. Το παιδί δηλαδή καλείται να κοινωνικοποιηθεί, να έρθει σε επαφή με παιδιά που δεν γνωρίζει, που δεν κάνει καν παρέα μαζί τους και μέσα από όλο αυτό να ενταχθεί όσο πιο ομαλά γίνεται στο ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον, καθώς το σχολείο έχει και το ρόλο αυτό.
Αυτό λοιπόν προκαλεί άγχος τόσο στη μητέρα που καλείται να οδηγήσει το παιδί στην πόρτα του σχολείου, αλλά και για το ίδιο το παιδί που αποχωρίζεται από τους γονείς του για πρώτη φορά. Το άγχος του αποχωρισμού, όπως λέγεται , αποτελεί μια διαταραχή η οποία χρήζει αντιμετώπισης από ειδικό, ιδιαίτερα όταν οι αντιδράσεις που εκδηλώνονται από το παιδί είναι δυσανάλογες με το αναπτυξιακό στάδιο στο οποίο βρίσκεται, κάτι που έχει αρνητικό αντίκτυπο στην κοινωνική λειτουργικότητα του καθώς επηρεάζει την προσαρμογή του στο σχολείο και στην διαμόρφωση αρμονικών σχέσεων με τους συνομηλίκους του. Δεν είναι καθόλου παράξενο το γεγονός της παλινδρόμησης του παιδιού σε προγενέστερα αναπτυξιακά στάδια όπως η βραδινή ενούρηση, το πιπίλισμα του δακτύλου και άλλα πολλά σε μια προσπάθεια διαχείρισης της αλλαγής που έρχεται. Ακόμα είναι συχνό το φαινόμενο όταν ξεκινά το σχολείο, το παιδί συχνά να βρίσκει δικαιολογίες για να μείνει σπίτι ή να προσπαθεί με διάφορους τρόπους να καθυστερήσει να πάει και πολλές φορές να παρουσιάζει ψυχοσωματικά συμπτώματα, όπως τάση για εμετό, κοιλόπονο, πονοκεφάλους, κ.α.
Όλο αυτό οφείλεται αποκλειστικά στο γεγονός εξάρτησης του παιδιού από τη μητέρα από τις πρώτες κιόλας ώρες της ζωής του. Δηλαδή στο γεγονός ότι το παιδί έχει εσωτερικεύσει την ασφάλεια που του εμπνέει η αγάπη και η φροντίδα της μητέρας στοχεύοντας στην κάλυψη όλων του των αναγκών.
Στον αντίποδα βρίσκεται το άγχος που βιώνει η ίδια η μητέρα σχετικά με το πώς η ίδια αντιμετωπίζει και πόσο συμβιβασμένη είναι με την νέα κατάσταση. Πολλές φορές οι μητέρες οδηγώντας τα παιδιά στην πόρτα του σχολείου ή του παιδικού ή του νηπιαγωγείου αισθάνονται τύψεις σχετικά με το που αφήνουν τα παιδιά τους, ή τι θα κάνουν μόνα τους ή φοβούνται την αντίδραση των παιδιών με το που κλείσει η πόρτα του σχολικού χώρου. Το άγχος του παιδιού να αποχωριστεί τους γονείς του και οι δυσκολίες προσαρμογής του στο σχολείο συνδέονται άμεσα με το γονεϊκό άγχος. Οι τύψεις, η θλίψη, το άγχος της μητέρας διαγράφονται στο πρόσωπό της, στον τόνο της φωνής της, στις χειρονομίες της. Τα παιδιά έχουν την ικανότητα να «διαβάζουν» το πρόσωπό μας και τη στάση του σώματός. Η παραμικρή ένδειξη αμφιβολίας ή ανησυχίας γίνεται πολλές φορές αντιληπτή από τα παιδιά, παρά την προσπάθειά της μητέρας να την αποκρύψει. Μία τέτοια ένδειξη θα τους προκαλέσει φόβο και ανασφάλεια και θα δυσχεράνει την ένταξή τους στο σχολικό περιβάλλον. Σε αυτό βασίζονται σε μεγάλο βαθμό προσωπικά βιώματα της ίδια της μητέρας σύμφωνα με αν και κατά πόσο ομαλός ήταν ο αποχωρισμός από τη μητέρα της και πως όλο αυτό το κουβαλάει τώρα μαζί της.
Το άγχος είναι αμοιβαίο τόσο για το παιδί όσο και για του γονείς κυρίως για τη μητέρα που αποτελεί το πρωταρχικό πρόσωπο φροντίδας του παιδιού, κάτι που όμως μπορεί να αποφευχθεί όταν υπάρχει μια σωστή προετοιμασία από τους γονείς, για τις σταδιακές αλλαγές που θα επέλθουν με την ένταξη του παιδιού στο σχολικό χώρο, κάτι που όντως θα διευκολύνει κυρίως το παιδί στην ένταξη και την ομαλότερη προσαρμογή του. Η κατάλληλη προετοιμασία θα το προδιαθέσει θετικά να αντιληφθεί το σχολείο ως ένα χώρο όπου θα περνά χρόνο με συνομηλίκους του και όπου θα κάνει νέους φίλους, όπως επίσης ότι θα μάθει καινούργια πράγματα. Αντίθετα η συνεχής προσπάθεια από την πλευρά των γονιών να εστιάσουν σε θέματα κινδύνου και συμπεριφοράς εντός του σχολικού χώρου, του δημιουργούν ασάφειες, το φοβίζουν και έτσι σχηματίζεται ένας αρνητισμός και απέχθεια από την πλευρά του παιδιού.
Ωστόσο, πολλοί ειδικοί προτείνουν πρακτικές για την σταδιακή διαχείριση του άγχους του αποχωρισμού τόσο για την μητέρα, όσο και για το παιδί ξεκινώντας από το πιο απλό. Σταδιακοί μικροί αποχωρισμοί της μητέρας από το παιδί για εξωτερικές δουλειές. Σε κάθε περίπτωση ο στοργικός αποχαιρετισμός, ο λόγος για τον οποίο φεύγει γίνεται εύκολα κατανοητός από το παιδί και άρα πιο αποδεκτός. Οι μικροί αποχωρισμοί βοηθούν και την ίδια τη μητέρα να αρχίσει να εμπιστεύεται τη φροντίδα του παιδιού σε άλλα πρόσωπα και να αντιλαμβάνεται ότι μπορεί να είναι ασφαλές ακόμη και στην απουσία της. Σε καμία περίπτωση η μυστική φυγή δεν αποτελεί λύση γιατί εκλαμβάνεται από το παιδί ως εγκατάλειψη! Σε αυτό σημαντικό ρόλο παίζει και το πόσο κοινωνικοποιημένο είναι το παιδί. Αν δηλαδή έχει συνηθίσει να κινείται και σε άλλους χώρους εκτός απο το χώρο του σπιτιού του, εννοώντας το να μείνει στο σπίτι των παππούδων, σε ξαδερφάκια του κλπ κάτι που το βοηθά να «ανοιχθεί» και να νιώσει άνετα και με άτομα εκτός από τους γονείς!
Λαμβάνοντας υπόψη και άλλες παραμέτρους, σημαντικό ρόλο παίζει και η στάση των γονιών απέναντι στο σχολείο και τα βιώματα που έχουν οι ίδιοι. Όλο αυτό επηρεάζει τον τρόπο που μιλούν στο παιδί για αυτό και κατά συνέπεια την γνώμη που σχηματίζει. Για αυτό είναι σημαντικό οι γονείς να μην επηρεάζουν το παιδί με δικά τους σχόλια, ενώ μια επαφή με την δασκάλα ή την νηπιαγωγό με το ίδιο το παιδί θα βοηθήσει στην καλύτερη γνωριμία, κάτι που θα διευκολύνει και την αντιμετώπιση ενδεχόμενων προβλημάτων αργότερα. Επίσης είναι σημαντικό να αφήσουμε το παιδί να έχει μαζί του το αγαπημένο του αντικείμενο-αν έχει φυσικά- που μπορεί να είναι ένα αρκουδάκι λ.χ. που θα το βοηθήσει στο να νιώσει άνετα. Οι εκφράσεις όπως «μεγάλωσες και δεν το χρειάζεσαι» ή «τι θα πουν τα άλλα παιδιά» σε καμία περίπτωση δεν βοηθούν.
Την πρώτη μέρα στο σχολείο και κατά τον αποχωρισμό με τη μητέρα, είναι πολύ πιθανό το παιδί να εκδηλώσει άρνηση με κλάματα και φωνές και να προσκολληθεί σε εκείνη. Η μητέρα είναι πολύ σημαντικό να παραμείνει ψύχραιμη, να αφήσει το παιδί να εκδηλώσει τα συναισθήματά του και στη συνέχεια να το καθησυχάσει και να το διαβεβαιώσει για την επιστροφή της. Όσο περισσότερο παρατείνεται η διαδικασία του αποχωρισμού, τόσο πιο δύσκολη είναι και η ολοκλήρωσή του. Η μητέρα θα πρέπει να είναι ψυχολογικά προετοιμασμένη ότι το παιδί της είναι πιθανό να εκδηλώσει άγχος αποχωρισμού και άρνηση να πάει στο σχολείο και ότι θα χρειαστεί κάποιο χρονικό διάστημα μέχρι να προσαρμοστεί. Πάνω απ’ όλα η ψυχραιμία και η σωστή διαχείριση της κατάστασης και η σωστή προετοιμασία είναι το παν! Είναι κάτι που μπορεί να αντιμετωπιστεί!
Καλή Σχολική Χρονιά Σε Όλους
Ήρα Μελ. Λέλη
Πτυχιούχος Κοινωνική Λειτουργός – Απόφοιτη Τμήματος Κοινωνικής Διοίκησης και Πολιτικής Επιστήμης Δ.Π.Θ. Τμήμα Κοινωνικής Εργασίας και Υποστήριξης Δήμου Αθηναίων
e-mail: [email protected]