Δεύτερη χρονιά χωρίς έθιμα στα Μέγαρα λόγω κορωνοϊού
Μιλούν στην Ε συμμετέχοντες στα έθιμα & μέλη λαογραφικών συλλόγων
Πώς είναι η Τρίτη του Αη-Γιάννη στα Μέγαρα χωρίς πανηγύρι και χορό της Τράτας; Πολύ περιορισμένα πήγαν Μάηδες και οικογενειακά αρκετές αρραβωνιασμένες και μεμονωμένα με μέτρα προστασίας μια ομάδα νέων είπε τα Ρουσάλια την Δευτέρα του Πάσχα. Όμως τα έθιμα που επιβάλλουν συγκεντρώσεις πολλών και εκδηλώσεις ματαιώνονται για δεύτερη χρονιά φέτος στα Μέγαρα.
Μιλήσαμε με αρκετούς νέους συμπολίτες μας που συμμετέχουν ενεργά στα έθιμα τα τελευταία χρόνια, ενώ αρκετά προβληματισμένος μας μίλησε ο Τζίμης Ηλίας, από το Λαογραφικό Συγκρότημα Μεγάρων, από τους παλαιότερους διοργανωτές και μελετητές των εθίμων. «Πρέπει να καταλάβουμε την αξία των παραδόσεων. Είναι άλλο η παράσταση και άλλο το έθιμο, που έχει ένα βάθος μια εσωτερικότητα. Τις παλιές Μεγαρίτισσες κάτι τις τραβούσε και πήγαιναν στον Αη Γιάννη την Τρίτη του Πάσχα. Αυτό σημαίνει ότι κάτι με δένει με κάτι που δε με αφήνει να ξεφύγω, με έχει δέσει από το ποδάρι. Η συντήρηση είναι για να το διατηρείς, να το συντηρείς και είσαι υποχρεωμένος να το συντηρήσεις για να μην είσαι ένα ζώον να σου λένε τι θα κάνεις, κάτι που δεν έχεις δικαίωμα να το αλλάξεις γιατί έτσι σου το παραδώσανε…».
Και δεν είναι μόνο οι εκδηλώσεις ως παραστάσεις, είναι οι παραδοσιακοί χοροί και τα τραγούδια, που λείπουν από την καθημερινότητα πολλών Μεγαριτών και πλέον υπάρχουν ψηφιακά. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα του βίντεο που δημιούργησε η χορωδία του Λυκείου Ελληνίδων Μεγάρων την Τρίτη του Πάσχα, όπου οι χορεύτριες μετέφεραν ψηφιακά το κλίμα της γιορτής.
«Τα έθιμα και οι χοροί θα παραμείνουν ζωντανά για πάντα στις καρδιές μας»
«Ζώντας σε μια πόλη με ενεργό εθιμική παράδοση, η αποχή από κάτι που αγαπάμε και είναι μέρος της καθημερινότητάς μας, δυστυχώς, είναι αδιαμφισβήτητη, μας είπε η Ελένη Ζάλη, Δασκάλα Α’ Βάθμιας Εκπαίδευσης, Μέλος Χορευτικής Ομάδας Λαογραφικού Συγκροτήματος Μεγάρων, Πρώην Υπεύθυνη Τμήματος Παραδοσιακών Χορών Λαογραφικού Συγκροτήματος Μεγάρων.
Κάθε χρόνο, ειδικά τις μέρες του Πάσχα, τα Μέγαρα, η πόλη στην οποία μεγαλώνουμε, στολισμένη με ομορφιές, καλούδια και τους νέους και νέες να προσπαθούν να διατηρήσουν ζωντανά τα έθιμα, τα αναβιώνουν όσο το δυνατόν καλύτερα γίνεται και με τις συνθήκες που το επιτρέπουν. Είναι δύσκολο για όσους έχουμε μάθει να χορεύουμε και να το μεταδίδουμε και στα παιδάκια μας, ξαφνικά, να μένουμε στάσιμοι για ένα αρκετά μεγάλο χρονικό διάστημα. Σταματάμε να κάνουμε κάτι που αγαπάμε αληθινά και ποθούμε.
Από πέρσι, πολλές φορές σκέφτηκα να πάρουμε με ασφάλεια τα παιδάκια μας και να κάνουμε κάτι για να θυμηθούμε τα παλιά, αλλά και τα ίδια τα παιδιά να μάθουν να θέλουν να κρατήσουν «ζωντανή» την παράδοσή μας, μέσω των εθίμων μας. Για κάποιους, νομίζω ότι είναι συναισθηματικά δύσκολο να απέχουμε από τέτοιου είδους εθιμοτυπικές παραδόσεις. Ωστόσο, η υγεία όλων μας ήταν και είναι πάνω απ’ όλους και απ’ όλα και, γι’ αυτό, έπρεπε να προσαρμοστούμε στις νέες, για όλους, συνθήκες.
Είμαι σίγουρη πως, με υπομονή στις νέες καταστάσεις αλλά και επιμονή προς το καλύτερο, θα έρθουν οι μέρες όπου όλοι θα ξανανταμώσουμε, θα χορέψουμε και θα τραγουδήσουμε με καμάρι και ενθουσιασμό, διατηρώντας τα ήθη και τα έθιμα. Συνοψίζοντας, μέσα από τις πληροφορίες και τις αξίες που δίνει η κάθε οικογένεια καθημερινά στα παιδιά της ώστε να τιμάμε όλον τον «πολύτιμο» θησαυρό που έχουμε από τους παππούδες και τις γιαγιάδες μας, θεωρώ, ότι τα έθιμα και οι χοροί θα παραμείνουν ζωντανά για πάντα στις καρδιές μας».
«Όλοι μας, περιμένουμε με λαχτάρα να ξαναβρεθούμε, να ανταμώσουμε, να φιλιώσουμε, να κάνουμε τους κυκλωτικούς μας χορούς»
«Η υγειονομική κρίση δε χτυπά μόνο τις συνιστώσες της εθνικής μας οικονομίας, αλλά και την καρδιά της κοινωνίας μας. Τη λαϊκή μας παράδοση: τις αξίες, τις συνήθειες τα ήθη και έθιμα του λαού μας… Όλα αυτά αλλάζουν, ατονούν και σιγά-σιγά,υπό τον διαρκή φόβο, κινδυνεύουν να περάσουν στο σκοτάδι της λησμονιάς, αναφέρει ο Μιλτιάδης Κατρακούλης, χοροδιδάσκαλος παραδοσιακών χορών.
Οι δυσμενείς επιπτώσεις στην παράδοσή μας είναι ορατές στην παρατεταμένη απουσία της διά ζώσης επικοινωνίας του λαού μας με τους λατρευτικούς χώρους, τους τόπους ψυχαγωγίας και πολιτισμού, στη συντήρηση των διαχρονικών αξιών της καθημερινότητας που σήμερα διαρκώς λιγοστεύουν. Με την «καλημέρα» και το «γεια σου» να μην ακούγονται όπως παλιά, γιατί η ανθρώπινη κυκλοφορία, οι συναθροίσεις, οι δραστηριότητες, οι ανθρώπινες σχέσεις μειώνονται, ξεχνιούνται, χάνονται…, ενώ η αποξένωση μεγαλώνει, θεριεύει. Όχι μόνο σε πρόσωπα, αλλά και πολιτισμό…
Οι πολιτιστικές και πολιτισμικές εκδηλώσεις, έπαψαν να αποτελούν διέξοδο ψυχαγωγικής ανάγκης των πολιτών, γιατί δε λειτουργούν. Γίνεται σαφές ότι η πανδημία προελαύνει ακάθεκτη όχι μόνο προς την κατεύθυνση της νοσηρότητας του πληθυσμού, αλλά και προς την κατάλυση αρχών και αξιών του πολιτισμού μας. Της λαϊκής μας παράδοσης. Χτυπώντας ανελέητα τις δομές του πρακτικού της μέρους. Με τα μέσα αντίστασης και αντιμετώπισης των δεινών να είναι αδύναμα να σταματήσουν αποτελεσματικά τη δυναμική του ιού και των μεταλλαγών του, που αδρανοποιούν μέρα με τη μέρα όλο και περισσότερο την παράδοση, τον πολιτισμό μας… Και το χειρότερο δεν υπάρχει φως στον τελειωμό της επάρατης αυτής νόσου. Με τα θύματα διαρκώς να αυξάνουν, οι απαισιόδοξες προβλέψεις για την προμήθεια και επάρκεια των εμβολίων να απογοητεύουν και οι μεταλλαγές του ιού να τρομάζουν.
Ο πολιτισμός αποτελεί ένα από τα πιο σκληρά δοκιμαζόμενα πεδία, καθώς έχει ανασταλεί επί της ουσίας κάθε εκδήλωση. Οι πολιτιστικοί σύλλογοι δε θα μπορούσαν να αποτελέσουν εξαίρεση και στη συντριπτική τους πλειοψηφία αδυνατούν να συνεχίσουν τη δραστηριότητα τους, τουλάχιστον για όσο διάστημα είναι σε εξέλιξη η πανδημία.
Η κατάσταση δημιούργησε προβληματισμούς και ερωτήματα που οφείλουμε να αντιμετωπίσουμε και να απαντήσουμε, ώστε να συνεχιστεί η πολιτιστική μας δράση μέχρι να επιστρέψουμε στην κανονικότητα. Ταυτόχρονα, αποτελεί ευκαιρία για να συζητήσουμε και να καταθέσουμε τις προτάσεις μας, ώστε να διορθώσουμε τις παθογένειες και τα προβλήματα του παρελθόντος και να δώσουμε νέα πνοή στο πολιτιστικό γίγνεσθαι της πόλης μας και της περιοχής μας. Να προτείνουμε νέες βάσεις στους θεσμούς που συμμετείχαμε ως σήμερα, ανανεώνοντάς τους και, γιατί όχι, να προτείνουμε και νέους.
Οι σύλλογοι ίσως να μην πρέπει να αναμένουν παθητικά τις εξελίξεις και να σχεδιάσουν τρόπους για αντισταθούν στις εξελίξεις. Αν ένας σύλλογος στηρίζει την δράση του αποκλειστικά και μόνο στο χορευτικό τμήμα είναι φυσιολογική εξέλιξη -αν οι περιορισμοί κρατήσουν για πολύ- να βρεθεί σε μια “κωματώδη” κατάσταση.
Ίσως είναι ευκαιρία για τους συλλόγους και τις Κοινότητες να αναζητήσουν και άλλες μορφές δράσεων που θα μπορούν να οργανωθούν ακόμη και εν μέσω πανδημίας και περιοριστικών μέτρων έτσι ώστε αφενός να δηλώνουν την παρουσία τους ,αφετέρου να “επικοινωνήσουν” από την αρχή και με νέους τρόπους με τα μέλη και φίλους τους.
Τα μέλη μας είναι εγκλωβισμένα. Το διαπιστώνουμε αυτό κατά την καθημερινή επικοινωνία που έχουμε μαζί τους. Όλοι μας, περιμένουμε με λαχτάρα να ξαναβρεθούμε, να ανταμώσουμε, να φιλιώσουμε, να κάνουμε τους κυκλωτικούς μας χορούς, να κάνουμε το θέατρο, τα Ρουσαλια, τα Καλημέρια, τον χορό της τρατας, Ελπίζουμε και πιστεύουμε ότι θα ξεπεραστεί σύντομα αυτό το κακό και θα ξαναδημιουργήσουν όλοι οι πολιτιστικοί φορείς αυτά που πολύ καλά ξέρουν να κάνουν». Παρόλα αυτά, θα τα καταφέρουμε.
Για εμάς τους ανθρώπους που έχουμε πάθος με την λαϊκή παράδοση, τα ηθη και τα έθιμα του τόπου μας, αλλά και δίψα για χορό μπορούν να μας καταλάβουν μόνο όσοι έχουν την ίδια τρέλα…. Είναι δύσκολο να εξηγήσω πως αισθάνομαι..
“Είναι προφανές ότι δεν μπορούμε να εξηγήσουμε το πάθος για την παράδοση σε κάποιον που δεν το έχει ζήσει, όπως δεν μπορούμε να εξηγήσουμε το φως σε έναν εκ γενετής τυφλό.”
Η λαϊκή παράδοση , η αναβίωση των εθίμων είναι σαν ένα τραίνο που με τρομερή ενέργεια και πάνω σε σταθερές πολύ όμορφες ράγες μας πάει παντού, μέχρι τον ουρανό και τον παράδεισο».
«Δεν μιλάμε για αναβίωση του εθίμου, αλλά για βίωμα πλέον.
Αποτελεί και ηθική υποχρέωση να συνεχίσουμε τα έθιμα του τόπου μας που είναι τόσο μοναδικά και τόσο ξεχωριστά»
«Αδιαμφισβήτητα, για όλους εμάς που έχουμε μεγαλώσει μέσα σε χορευτικές τάξεις, που έχουμε εμπλακεί και συνεχίζουμε να ασχολούμαστε με τον παραδοσιακό χορό και ό,τι συνδέεται με όλο αυτό το ευρύτερο πλαίσιο, αποτελεί μια μεγάλη απώλεια και ένα μεγάλο «κενό», που απέχουμε τόσο καιρό. Αισθανόμαστε σαν να βρισκόμαστε κυριολεκτικά «έξω από τα νερά μας», μας είπε η Ήρα Λέλη, μέλος Δ.Σ. Λαογραφικού Συγκροτήματος Μέγαρων, Δασκάλα ελληνικών παραδοσιακών χορών, χορεύτρια ελληνικών παραδοσιακών χορών.
Πολλοί δεν είναι σε θέση να καταλάβουν ή μάλλον δεν αντιλαμβάνονται πως ο χορός δεν αποτελεί μόνο τρόπο άσκησης, ή ένα είδος hobby. Αποτελεί ένα ευρύτερο τρόπο κοινωνικοποίησης και επικοινωνίας μεταξύ των ανθρώπων που προέρχονται από διαφορετικούς «κύκλους».
Αυτό λοιπόν χάσαμε ένα χρόνο και παραπάνω. Ξεχάσαμε να επικοινωνούμε, να συνδιαλεγόμαστε με άλλα άτομα, τα οποία ξεφεύγουν από τον στενό κύκλο του οικογενειακού και εργασιακού περιβάλλοντος μας. Γιατί καλώς ή κακώς η συνύπαρξη με άλλα άτομα, έστω και αυτή την μια ώρα την εβδομάδα είναι ευεργετική για την συναισθηματική ανάταση μας.
Ξεφεύγουμε από την καθημερινή ρουτίνα κάνοντας κάτι που μας μαθαίνει συγχρόνως και άλλα πράγματα εκτός από χορό. Μας διδάσκει και ήθος. Δεν θα αναφερθώ χιουμοριστικά πάντα στο γεγονός ότι «σκούριασαν» πόδια μας.
Όπως ανάφερα και παραπάνω για εμάς που εμπλεκόμαστε ενεργά με την παράδοση, τα έθιμα του τόπου μας, η αναβολή λόγω των συνθηκών του εθίμου του «Χορού της Τράτας» για άλλη μια χρονιά αποτελεί ένα πλήγμα. Γιατί δεν μιλάμε για αναβίωση του εθίμου, αλλά για βίωμα πλέον, καθώς για όλους εμάς αποτελεί και ηθική υποχρέωση να συνεχίσουμε τα έθιμα του τόπου μας που είναι τόσο μοναδικά και τόσο ξεχωριστά. Στόχος μας είναι να συμβάλουμε στην συνέχιση και διατήρηση ειδικά σε μια εποχή παγκοσμιοποίησης που οι παραδόσεις και τα έθιμα για πολλούς θεωρούνται παλαιομοδίτικες συνήθειες.
Αυτή η πανδημία, αυτός ο 1,5 χρόνος πιστεύω ότι έδωσε πολλούς την ευκαιρία να αναθεωρήσουν κάποια πράγματα. Να εκτιμήσουμε την ύπαρξη των παραδόσεων και των εθίμων μας, καθώς μας δόθηκε η δυνατότητα να κοιτάξουμε πιο βαθιά την σημασία τους αφού είδαμε και την οπτική του να ζούμε χωρίς αυτά.
Πιστεύω ότι θα υπάρξει μια στροφή και πολλοί θα είναι αυτοί που θα στραφούν στο να θελήσουν να μάθουν πράγματα για την παράδοση των Μεγάρων. Θα υπάρξει η ανάγκη για βαθύτερη αναζήτηση των νοημάτων των εθίμων που καλώς ή κακώς παρουσιάζουν τάσεις εκφυλισμού και αυτό οφείλεται στην άγνοια που έχουμε και σε ένα τρόπο προσέγγισης τους με πιο σύγχρονη ματιά (αναφέρομαι στο Έθιμο του Μάη, που είναι επίκαιρο και λόγω των ημερών)».
«Όταν δεν υπάρχουν τρόποι από την ίδια την τοπική ηγεσία να αναδείξει τα καλά του τόπου της, τότε αυτό πως θα συμβάλει στην διατήρηση και διάδοση της παράδοσης μας;»
«Σχετικά με το τι θα μπορούσε να αλλάξει για να αναδείξουμε την παράδοση μας; Πρώτα απ’ όλα η ύπαρξη Δημοτικού Λαογραφικού Μουσείου Μεγάρων όπως έχουν οι περισσότερες ελληνικές πόλεις στα πλαίσια της ανάδειξης της πολιτισμικής τους κληρονομιάς, αναφέρει η Ήρα Λέλη. Ένα καλά οργανωμένο μουσείο που θα «χτιστεί» από δωρεές αντικειμένων από Μεγαρίτες, που θα λειτουργεί σε μόνιμη βάση, θα αποτελέσει πόλο έλξης όχι μόνο για τους επισκέπτες και περαστικούς από την πόλη μας, αλλά και για εμάς τους ίδιους. Θα μπούμε στην διαδικασία να μάθουμε κι εμείς πράγματα που πολλοί από εμάς δεν γνωρίζουν ακόμα και σήμερα.
Από ‘κεί και πέρα σημαντικό ρόλο παίζει και η δημοτική και τοπική αρχή του τόπου για την ανάδειξη της πολιτισμικής μας κληρονομιάς. Όταν δεν υπάρχουν τρόποι από την ίδια την τοπική ηγεσία να αναδείξει τα καλά του τόπου της, τότε αυτό πως θα συμβάλει στην διατήρηση και διάδοση της παράδοσης μας;
Οι λαογραφικοί σύλλογοι αυτό που κάνουν είναι να συμβάλουν από την δική τους πλευρά στην συνέχιση της παράδοσης και των εθίμων με τον καλύτερο τρόπο.
Όταν όμως αυτό δεν γίνεται συντονισμένα και με συνεργασία από όλους τους εμπλεκόμενους φορείς, τότε οδηγούμαστε σε εκφυλισμό των εθίμων και στην σταδιακή εξασθένηση τους.
Ας ελπίσουμε ότι όλο αυτό θα τελειώσει και θα επανέλθουμε στην κανονικότητα μας (και στην χορευτική μας κανονικότητα να προσθέσω)».
«Τα έθιμα κάνουν τις ημέρες μας ιδιαίτερες»
«Όταν οι δραστηριότητες είναι μέρος της καθημερινότητάς σου, η τροφή και το νερό του πνεύματος και της ψυχής με άλλα λόγια, δεν είναι εύκολο να προσαρμοστείς σε μια νέα πραγματικότητα, δίχως αυτές, αναφέρει η εκπαιδευτικός Ιωάννα Γ. Μουρτζούκου, Πρόεδρος Συλλόγου Φίλων Βυζαντινής Παραδοσιακής Μουσικής Μεγάρων, μέλος Λυκείου Ελληνίδων Μεγάρων.
Όταν βέβαια πρόκειται για τη διασφάλιση της υγείας, πείθεις τον εαυτό σου πως ένα μικρό διάλειμμα, δε θα σου στερήσει πολλές εμπειρίες. Το διάλειμμα όμως είναι μεγάλο και όλα όσα χάνουμε – γνώσεις από τους δασκάλους μας, καλλιέργεια των ήδη κατακτημένων γνώσεων, εκγύμναση του μυαλού και του σώματος, συναναστροφή με τους ανθρώπους των ομάδων μας, των χορευτικών και των χορωδιών, όμορφες στιγμές – είναι πολλά.
Μα και για τους ανθρώπους, μικρούς και μεγαλύτερους, που ίσως μόλις είχαν ξεκινήσει μια δραστηριότητα, η διαδικασία να γνωρίσουν νέα πράγματα, νέες εμπειρίες, διακόπηκε απότομα, όμως πιστεύω πως η δίψα έχει γίνει ακόμα μεγαλύτερη μετά από τόσο διάστημα αποχής.
Τα έθιμα κάνουν τις ημέρες μας ιδιαίτερες. Χωρίς αυτά η καθημερινότητα μοιάζει ίδια και ανούσια. Οφείλουμε λοιπόν να μην μένουμε στάσιμοι, αλλά να προσαρμοζόμαστε στις εκάστοτε συνθήκες, και να βρίσκουμε τρόπους να κρατάμε ζωντανά τα έθιμα μας, έστω λίγο διαφορετικά. Και φυσικά, προτάσεις έχουν γίνει, γίνονται και θα γίνονται, αρκεί όλες οι πλευρές να είναι ανοιχτές σε αλλαγές. Αλλαγές μικρές και πάντα με σεβασμό στις βάσεις των εθίμων. Κι επειδή η παράδοση δεν σημαίνει πως γράφτηκε μια φορά κάποτε κι από τότε και για πάντα πρέπει μόνο να αντιγράφεται, αλλά επειδή κάθε γενιά γράφει παράδοση κι όπως σε όλους τους τομείς υπάρχει εξέλιξη, ίσως χρειάζεται να είμαστε θετικοί σε συζητήσεις που μπορεί να εξελίξουν όμορφα όλα όσα γνωρίζουμε από τους προγόνους και φυσικά βαδίζοντας στα βήματά τους να προσθέσουμε κι εμείς το δικό μας λιθαράκι. Εύχομαι καλή επιστροφή με υγεία στην κανονικότατα που γνωρίζαμε και αγαπάμε! Χριστός ανέστη!».
«Ο κόσμος έχει ανάγκη περισσότερο από ποτέ να αναβιώσει ξανά τα ήθη και τα έθιμα»
«Την περσινή χρονιά, όπως και τη φετινή, είχα την ευκαιρία να αποδώσω φόρο τιμής στο έθιμο του χορού της τράτας (σ.σ. ψηφιακά μέσα από βίντεο) και να δείξω στον κόσμο με τον τρόπο μου ότι η παράδοση είναι ζωτικής σημασίας για την πόλη μας και ότι πρέπει να διατηρηθεί στο μέγιστο βαθμό σε κάθε επόμενη γενιά, μας είπε ο μουσικός Κώστας Χατζόπουλος.
Ευτυχώς η κατάσταση της πανδημίας ήρθε σε μια εποχή όπου η συντριπτική πλειοψηφία του κόσμου χρησιμοποιεί τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, και μάλιστα με μεγάλη ευχέρεια. Συνεπώς και ευτυχώς, η διάδραση με το κοινό είναι σε κάθε περίπτωση πιο εύκολη, και μάλιστα στην περίοδο πανδημίας πιο έντονη. Έχω την ευλογία να διαθέτω το προσωπικό μου στούντιο ηχογραφήσεων και παραγωγής μουσικής, οπότε μπορώ να βγάλω ανά πάσα στιγμή ολοκληρωμένες μουσικές δουλειές χωρίς να με επηρεάζει η τρέχουσα κατάσταση, και να τις παρουσιάζω στο κοινό στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Μπορώ να πω συγκεκριμένα ότι στην περίοδο της πανδημίας έγινα περισσότερο δημιουργικός και εκμεταλλεύτηκα τον ελεύθερο μου χρόνο πολύ πιο αποδοτικά στο στούντιο.
Σε σχέση με τις δύο χρονιές της πανδημίας, η πρώτη σίγουρα μας εξέπληξε περισσότερο, διότι ήταν κάτι πρωτόγνωρο και δεν είχαμε καν ξεκάθαρη εικόνα και γνώση των δεδομένων. Η δεύτερη ουσιαστικά ήταν πιο ομαλή, διότι ήμασταν προετοιμασμένοι. Για δύο σχεδόν χρονιές η αλήθεια είναι ότι για τα μεγάλα συλλογικά event δεν υπήρξε η δυνατότητα να γίνουν. Είχα την τύχη να είμαι από τους λίγους που εργάστηκαν στα πλαίσια της ζωντανής μουσικής το καλοκαίρι του ’20, αλλά με τους γνωστούς περιορισμούς. Σε καμιά περίπτωση όμως δεν υπάρχει σύγκριση με τα live που γνωρίζαμε υπό κανονικές συνθήκες. Όσο περισσότερο περνάει ο καιρός, τόσο περισσότερο έχω την ανάγκη να παίξω σε κόσμο. Η ενέργεια που παίρνει κάποιος από το κοινό είναι αναντικατάστατη, είτε το κοινό είναι 50 άτομα, είτε 5000.
Είμαι πολύ αισιόδοξος για τον τρόπο που θα αντιμετωπίζουμε την παράδοση στην επιστροφή στην κανονικότητα για δύο βασικούς λόγους. Πρώτον, με τα χρόνια βλέπω ότι όλο και περισσότεροι νέοι στρέφονται προς την παράδοση και δεύτερον, ο κόσμος μετά από δύο σχεδόν χρόνια, έχει ανάγκη περισσότερο από ποτέ να αναβιώσει ξανά τα ήθη και τα έθιμα, ειδικά στην πόλη των Μεγάρων».