Γράφει ο Δημ. Ηλίας
(μέρος 1ο)
Η σημερινή μας αναφορά καλύπτει τα Μεγαρίτικα έθιμα των Φώτων πριν τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο και λίγο μετά.
Τα κατέγραψα από αφηγήσεις ντόπιων Μεγαριτών ώριμης ηλικίας πριν από πενήντα περίπου χρόνια.
Ο τρίτος μεγάλος θρησκευτικός σταθμός του Δωδεκαημέρου είναι «οι Άγιασες» ή «των Φωτώνε» ή «τα Φώτα». «Αγιάζουνε τα νερά, φωτίζεται η μέρα και το μυαλό μας», όπως μου έλεγε η θεία η Κωνσταντίνα.
Την ΠΑΡΑΜΟΝΗ ΤΩΝ ΦΩΤΩΝ όλη μέρα αλλά και τη νύχτα, όταν χαιρετιόντουσαν, έλεγαν μόνο «καλημέρα», γιατί πίστευαν ότι οι ουρανοί είναι «ανοικτοί».
Είναι όλο φως σαν μέρα, γι’ αυτό και ο χαιρετισμός ήταν μόνο το «καλημέρα».
Το πρωΐ της παραμονής τα παιδιά, μόνο αγόρια, έλεγαν τα λόγια κάλαντα των Φώτων (Σήμερα τα Φώτα και ο φωτισμός και χαρά μεγάλη τ’ αφέντη μας…).
Το βράδυ όμως της ίδιας ημέρας, μόλις σουρούπωνε, οι ίδιες παρέες έλεγαν τα «Καλημέρια» σε ιδιάζοντα τοπικό σκοπό, διαφορετικό από αυτόν των άλλων καλάντων.
«Κι ας τον καλημερίσωμε και τούτον τον αφέντη. Αφέντη μου πεντάφεντε, πέντε φορές αφέντη
πέντε φορές αφέντεψες και πάλι αφέντης είσαι.
Πέντε κρατούν τον μαύρο σου και τρεις τον καλιγώνουν.
Καβαλικεύεις κι έρχεσαι, πεζεύγεις καμαρώνεις.
Πολλά είπαμε τ’ αφέντη μας, ας πούμε και της κυράς μας.
Κυρά ψηλή, κυρά λιγνή, κυρά καμπανοφρύδα πού ‘χεις τον ήλιο πρόσωπο και το φεγγάρι στήθος
και του κοράκου το φτερό τόχεις καμπανοφρύδι » (ή καμαροφρύδι).
Οι Μεγαρίτισσες νοικοκυρές φρόντιζαν από την προ-παραμονή να κάψουν όλον τον «καλλικάντζαρο» (το χοντρό κούτσουρο που έβαζαν στο τζάκι από τα Χριστούγεννα).
Την παραμονή από πολύ πρωΐ καθάριζαν πρώτα το τζάκι και την καμινάδα από τις καπνιές. Όλη αυτή τη στάχτη την μάζευαν σε κάποιο δοχείο και δεν την χρησιμοποιούσαν για τίποτα, παρά την πετούσαν στα χωράφια, γιατί την θεωρούσαν μαγαρισμένη.
Την ώρα που καθάριζαν την καμινάδα από τις καπνιές έλεγαν: «φευγάτε καλλικαντζαράτσια μου γιατί έρχεται ο παππάς με την αγιαστούρα του».
Έτσι νόμιζαν ότι έδιωχναν τους καλλικάντζαρους, αλλά όχι τελείως, γιατί τους περίμεναν και τον άλλο χρόνο.
Η ελπίδα της ζωής… Βιαζόντουσαν να τελειώσουν το καθάρισμα του σπιτιού, επειδή περίμεναν τον παππά της ενορίας να έρθει να αγιάσει το σπίτι.
Τότε οι παππάδες πήγαιναν σε όλα τα σπίτια της ενορίας τους και τα αγίαζαν ραντίζοντάς τα με τον πρωϊνό αγιασμό της εκκλησίας.
Μαζί τους είχαν και ένα αγοράκι που κρατούσε ένα κατσαρολάκι με «εφεδρικό» αγιασμό και ένα σακκουλάκι για τα λεφτά που έδιναν στον παππά.
Την παραμονή το μεσημέρι δεν έστρωναν τραπέζι, γιατί ήταν μεγάλη νηστεία, αφού περίμεναν την άλλη ημέρα να μεταλάβουν τον μεγάλο αγιασμό.
Μέσα σε ένα μπουκαλάκι διατηρούσαν – στα εικονίσματα του σπιτιού – λίγο από αυτόν τον αγιασμό για ευλογία όλον τον χρόνο και τον χρησιμοποιούσαν όποτε υπήρχε λόγος.
Το απόγευμα έφτιαχναν τις δίπλες που ήταν και το μεγαρίτικο γλυκό των Φώτων.