Εν μέσω πανδημίας, ολόκληρος ο πλανήτης παρακολουθεί με αγωνία τις εξελίξεις, καθώς προσπαθεί να γνωρίσει και να κατανοήσει καλύτερα την υφιστάμενη κατάσταση. Ένα πλήθος πληροφοριών που σχετίζονται με τη φύση και την αντιμετώπιση του ιού ξετυλίγεται καθημερινά καθώς και πλήθος αριθμητικών δεδομένων που αφορούν τους νοσούντες και τους θανόντες.
Η ιδιαίτερη ικανότητα να εξαπλώνεται ταχύτατα σε συνδυασμό με την έλλειψη πλήρους επιστημονικής γνώσης για τη «συμπεριφορά» του λεγόμενου νέου κορωνοϊού, δημιουργεί ανασφάλεια και φοβίες απέναντι σε μιαν άγνωστη και αόρατη απειλή. Ο «αόρατος εχθρός» όπως συχνά αναφέρουν επίσημα στελέχη και φορείς σε έναν, συχνά, πολεμικό τόνο, θυμίζει έντονα την μετά 2001 εποχή και τον πόλεμο κατά της τρομοκρατίας. Ο ίδιος ο Τράμπ έχει χαρακτηρίσει τον εαυτό τους ως πρόεδρο εν καιρώ πολέμου.
Αντίστοιχα λοιπόν, στο όνομα της υγειονομικής –αυτή τη φορά- ασφάλειας, καλούμαστε να υποβληθούμε σε μια σειρά αυστηρών περιοριστικών μέτρων, δηλαδή του «κατ’ οίκον περιορισμού» και της «μαζικής καραντίνας». Η καθ’ όλα θεμιτή, κατά τα άλλα, διακοπή της «αλυσίδας μετάδοσης» έχει βαρύνει υπέρμετρα την ατομική ευθύνη όπου ο κυρίαρχος πολιτικός και επιστημονικός λόγος διατείνεται τη μετακύλιση της ευθύνης από τους αρμόδιους κρατικούς και κοινωνικούς φορείς στα μεμονωμένα άτομα για την προστασία του συνολικού πληθυσμού. Ο «αόρατος εχθρός», γνωστός από τις αρχές του αιώνα μας υπό την μορφή της τρομοκρατίας, επανέρχεται ως υγειονομική βόμβα, ενώ τη θέση του τρομοκράτη έχει πάρει ο «απείθαρχος» πολίτης.
Οι λόγοι της εκτεταμένης εξάπλωσης του ιού, ιδιαίτερα σε χώρες που έχουν πληγεί ιδιαίτερα από αυτόν, είναι πολλοί και σχετίζονται τόσο με τον χρόνο λήψης μέτρων για την αντιμετώπισή του, την λειτουργία της δημόσιας και ιδιωτικής υγείας, όσο και των εργασιακών ή/και εμπορικών σχέσεων. Πληρέστερη εικόνα για το πώς κάθε χώρα, με τις ιδιαιτερότητές της, επηρεάστηκε θα μπορέσουμε να έχουμε εφόσον ξεπεραστεί η εν λόγω ταραγμένη περίοδος.
Ιστορικά, έχει φανεί πως σε όμοιες περιπτώσεις έκτακτης ανάγκης συχνά επακολουθούν ισχυρά κατασταλτικά μέτρα. Μέτρα που, υπό κανονικές συνθήκες, δεν θα γίνονταν εύκολα αποδεκτά. Έτσι και σήμερα, η ανάγκη αντιμετώπισης της πανδημίας έχει επιφέρει μια σειρά περιοριστικών των ελευθεριών μέτρα, ενώ επιβάλλονται κυρώσεις στους μη συμμορφούμενους. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η ατομική ευθύνη υπό την έννοια της αλληλεγγύης είναι καθοριστική για κάθε επιτυχία στον κοινωνικό βίο. Ωστόσο, δεν πρέπει να μας απομακρύνει από το να αναζητούμε και να διεκδικούμε την κοινωνική και κρατική ευθύνη για την προστασία του πληθυσμού.
Είναι η κοινωνική απομόνωση αρκετή για την αποτελεσματική και άμεση αντιμετώπιση της πανδημίας;
Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) έχει ήδη υποδείξει την επιτακτική ανάγκη να προβούν τα κράτη σε όσο το δυνατόν περισσότερα τεστ στον πληθυσμό, όπου θα προσφέρουν ασφαλέστερη καταγραφή της επιδημίας, εντοπίζοντας τα κρούσματα και τις επαφές τους. Η Ελλάδα δεν φαίνεται προς το παρόν να ακολουθεί αυτή την υπόδειξη όπως άλλες χώρες όπως, επί παραδείγματι, η Γαλλία όπου έχει προχωρήσει στην παραγγελία έως και 100.000 τεστ.
Η διάβρωση της δημόσιας υγείας που συντελέστηκε τα προηγούμενα χρόνια στέκεται τροχοπέδη στην αντιμετώπιση του νέου ιού. Ωστόσο, έναντι της άμεσης στελέχωσης των νοσοκομείων αναφοράς με επιστημονικό προσωπικό και τον απαιτούμενο εξοπλισμό, προτιμώνται πρόσκαιρες επιχειρήσεις μεταφοράς προσωπικού από την πρωτοβάθμια φροντίδα, οδηγώντας στην αποδυνάμωσή της, ιδιαίτερα σε απομακρυσμένες περιοχές όπου είναι απαραίτητη για την φροντίδα των κατοίκων.
Ο αόρατος εχθρός, πέρα από τον γενικό πληθυσμό, πλήττει ιδιαίτερα τους αόρατους, από το βλέμμα της κρατικής μέριμνας, ανθρώπους. Άστεγοι, κρατούμενοι σε σωφρονιστικά καταστήματα και άνθρωποι έγκλειστοι σε δομές υποδοχής και άλλες ευάλωτες ομάδες, κινδυνεύουν ιδιαίτερα από την έλλειψη πληροφόρησης, μέσων προστασίας και των περιοριστικών μέτρων που έχουν επιβληθεί ήδη πριν από την καθολική απαγόρευση.
Οι επιπτώσεις της σύγχρονης πανδημίας μπορούν να εντοπιστούν τόσο σε ατομικό όσο και συλλογικό επίπεδο, με βραχύχρονα και μακρόχρονα αποτελέσματα. Οπωσδήποτε, το ψυχολογικό κόστος είναι αυξημένο λόγω του έντονου φόβου και της ανασφάλειας, συν ότι επιβαρύνεται από μια προηγούμενη –και πιθανά επόμενη- οικονομική κρίση. Επίσης, η πανδημία οξύνει, παρά δημιουργεί, προβλήματα του κοινωνικού βίου όπως ο ρατσισμός και η ξενοφοβία, η βία στην οικογένεια, η κοινωνική απομόνωση, η παραπληροφόρηση (fake news), η περιστολή εργασιακών και άλλων δικαιωμάτων κ.ο.κ.
Έχει αναδειχθεί από αρμόδιους συλλόγους, πως, λόγω των περιοριστικών μέτρων, έχει σημειωθεί σημαντική αύξηση των καταγγελιών και περιστατικών ενδοοικογενειακής βίας και, συγκεκριμένα, της βίας κατά των γυναικών. Η υποχρεωτική συνύπαρξη με κακοποιητικά μέλη στην οικογενειακή εστία εντείνει το πρόβλημα και καταδεικνύει την αδυναμία καταγραφής και αντιμετώπισης του φαινομένου από τις αρχές. Η κατάσταση επιβαρύνεται από το στρες της πανδημίας και τα επακόλουθά της (όπως οι απολύσεις) και την απουσία συγγενικών ή φιλικών προσώπων που δρουν συνήθως ως διαμεσολαβητές.
Ένας από τους κύριους τομείς που θα αντιμετωπίσει μακρόχρονα τις επιπτώσεις της πανδημίας είναι ο εργασιακός. Ήδη εξαιτίας της «έκτακτης» κατάστασης έχει προωθηθεί ένα πακέτο μέτρων που αναμένεται να αλλάξει το σκηνικό των εργασιακών σχέσεων και μετά το πέρας της ιδιαίτερης συγκυρίας. Εξέχουσα θέση στο νέο σκηνικό κατέχει η έννοια της ευελιξίας που προωθείται χρόνια και αναμένεται να βρει μεγαλύτερο μέρος εργαζομένων εγκλωβισμένο σ’ αυτήν. Χαρακτηριστικό παράδειγμα για το τι μέλλει γενέσθαι αποτελεί η περίπτωση της Swissport , εταιρείας επίγειας εξυπηρέτησης που προχώρησε σε μαζική απόλυση εργαζομένων που βρίσκονταν χρόνια σε καθεστώς επισφάλειας, πολλοί από αυτούς με ανανεούμενες μηνιαίες συμβάσεις που έφταναν και τα 10 συνεχόμενα έτη εργασίας. Στον χώρο των πολιτιστικών αγαθών, το πνευματικό δικαίωμα μπαίνει στο πεδίο της διαπραγμάτευσης ως εμπορεύσιμο αγαθό λόγω της έκτακτης συνθήκης που απαιτεί ευρεία κατανάλωση.
Όσον αφορά τα εργασιακά θέματα, αξίζει να αναφέρουμε ότι ακόμα και τώρα πολλές μεγάλες επιχειρήσεις δεν έχουν μεριμνήσει για την απαραίτητη προστασία των εργαζομένων τους. Αναφορές για μη τήρηση των μέτρων που αφορούν την εξασφάλιση των ενδεικνυόμενων αποστάσεων, την παροχή μέσων ατομικής προστασίας, μέριμνα των ευάλωτων ομάδων κ.λπ, προσπαθούν να τραβήξουν την προσοχή των αρμόδιων (βλ. περίπτωση εταιρείας BIC). Να σημειώσουμε εδώ πως στην Ιταλία, ακόμα και όταν μετρούσε ήδη χιλιάδες κρούσματα και θανάτους, παραγωγικές μονάδες και μεγάλες εταιρείες εξακολουθούσαν να απασχολούν το σύνολο των εργαζομένων τους δίχως την μέριμνα προστασίας. Το γεγονός αυτό, περισσότερο από οτιδήποτε άλλο, φαίνεται να επηρέασε τη μεγάλη διασπορά του ιού.
Ο κόσμος μετά την πανδημία δεν θα είναι σίγουρα ο ίδιος. Από τις αρχές του αιώνα μας διαφαίνεται μια τάση περιστολής κεκτημένων δικαιωμάτων, μετάβασης από «κρυφή» σε «φανερή» παρακολούθηση (οι οδηγίες των αρχών από τα drones μοιάζουν με τα μεγάφωνα του Μεγάλου Αδελφού του Όργουελ), κοινωνικής απομόνωσης. Είναι στο χέρι όλων μας, ατομικά και συλλογικά, επενδύοντας στη σωστή πληροφόρηση, την αλληλεγγύη και τη συλλογική δράση να κάνουμε τη διαφορά.
Ενημερώνομαι – Φροντίζω τον εαυτό μου – Προσφέρω στον συνάνθρωπο
Παναγιωτοπούλου Όλγα
Κοινωνιολόγος
MSc Εγκληματολογίας