Βελανιδιά: Μυθολογικά, Θρησκευτικά & Ιστορικά
Η βελανιδιά ήταν δένδρο αφιερωμένο στη Ρέα, τη μάνα Γη, στην συνέχεια οι αρχαίοι Έλληνες την αφιέρωσαν στον Δία. Δεν είναι τυχαίο ότι σε κάθε βωμό του Δία που συνήθως ήταν σε βουνοκορφές υπήρχε και μία δρυς. Σε κάθε δρυ κατοικούσε μια νύμφη που ονομαζόταν «Δρυάδα» ή «Αμαδρυάδα». Η «Αμαδρυάδα» ήταν η βασίλισσα των νυμφών, γεννιόταν και πέθαινε μαζί με την δρυ. Όποιος έκοβε την δρυ σκότωνε και την νύμφη και οι θεοί τον τιμωρούσαν σαν ανθρωποκτόνο. Αν προστάτευε την δρυ απολάμβανε στη ζωή του ευεργετήματα. Οι δρύες της Δωδώνης ήταν ομιλούσες, για αυτό το Μαντείο ήταν Μαντείο Ήχων. Οι «Σέλλοι» ή «Ελλοί» οι φωτεινοί ιερείς που ιερουργούσαν με το θρόισμα από τα φύλλα βελανιδιάς και το κελάρυσμα του νερού από την ιερή πηγή και απαντούσαν στα ερωτήματα. Ενώ στις ρίζες της Δωδωναίας βελανιδιάς που ανέβλυζε νερό ζούσαν ο Δίας και η Διώνη. Από αυτές τις ομιλούσες Δωδωνέες δρύες ήταν το πηδάλιο του Ιάσονα στην «Αργώ» το οποίο μιλούσε.
Ο Παυσανίας αναφέρει ότι η δρυς της Δωδώνης ήταν το μεγαλύτερο δένδρο στην εποχή του μετά την λυγαριά της Σάμου και πολύ παλιότερο από την ελιά της Αθηνάς. Ο Ηρακλής ζήτησε το θάνατό του για να απαλλαγεί από τους πόνους, κάτω από μία γέρικη δρυ στο χωριό Πυρά της Οίτης.
Ο Φίλιππος της Μακεδονίας λάτρεψε αυτό το δένδρο και το θεωρούσε ιερό. Εκεί πήγαινε να προσευχηθεί και να ηρεμήσει. Το χρυσό στεφάνι των Μακεδόνων για την ζωή και τον θάνατο ήταν από δρυ.
Στην Ευρώπη βλέπουμε να υπήρχαν οι Δρυίδες που είχαν πάρει το όνομά τους από το ιερό δένδρο των Κελτών την Δρυ, ήταν ιερείς (μάγοι θα μπορούσαμε να πούμε σήμερα) φιλόσοφοι που νομοθετούσαν αλλά και απένειμαν δικαιοσύνη.
Στη Βίβλο, ο Θεός φανερώνεται με την Τριαδική Του μορφή στον Αβραάμ κάτω από μία βελανιδιά.
Αυτή η βελανιδιά έχει την ονομασία Δρυς της Μαμβρή. Είναι –ήταν στο Ισραήλ και ήταν το ιερό δένδρο για όλους τους κατοίκους της γης. Λέγεται ότι τιμάται εξίσου με το Τίμιο Ξύλο επειδή στον ίσκιο της κάθισε η Αγία Τριάδα. Το 1977 μετά από 4000 χρόνια ζωής η Δρυς της Μαμβρή είχε το τελευταίο πράσινο φυλλαράκι. Από την ξεραμένη Δρυ το 2010 βγήκε ένας μικρός βλαστός, το 2016 άρχισαν εργασίες για την συντήρηση του κορμού αλλά στις 9/2/2019 η Ιερή Δρυς έπεσε. Υπάρχει μια προφορική προφητεία που λέει ότι η πτώση της Δρυός της Μαμβρή είναι σημείο ερχομού των εσχάτων της Αποκάλυψης.
Ο Χριστιανισμός έχει την δρυ σε υψηλή εκτίμηση, με πολλές εικόνες να φτιάχνονται από το ξύλο της, όπως και τα τέμπλα των εκκλησιών. Ο Άγιος Βρενδανός χρησιμοποιεί ξύλο δρυός για την σχεδία με την οποία πήγε Αμερική, εκατονταετίες πριν τον Κολόμβο.
Κατά τον 18ο αιώνα οι Γάλλοι έκοψαν τις βελανιδιές της Δυτικής Ελλάδας, στα πλαίσια των διομολογήσεων που είχαν υπογραφεί με τους Οθωμανούς. Από τα ξύλα αυτά οι Γάλλοι έκαναν τον περίφημο Γαλλικό στόλο.
Οι βελανιδιές κάλυπταν το 80% της Ελληνικής χλωρίδας και κυριαρχούσαν στα νησιά του Αιγαίου. Δεν είναι τυχαίο ότι ο Ψύλλας αναφέρει ότι υπήρχαν 1,5 εκατομμύριο βελανιδιές στα νησιά μας που τώρα δεν υπάρχουν. Με την εξαφάνισή τους χάθηκαν τα νερά και τα περισσότερα είδη βιοποικιλότητας.
Φυτό
Η βελανιδιά είναι η βασίλισσα του δάσους, ονομάζεται και φηγός, από εκεί προήλθε η λέξη φαγητό.
Στην Ελλάδα υπάρχουν 13 είδη βελανιδιάς. Τα δένδρα αυτά μεταφέρουν νερό από τον ουρανό στη γη και δημιουργούν ταμιευτήρες νερού. Αντιστέκονται στην ξηρότητα κάτι που έχει πολύ μεγάλη σημασία για το φαινόμενο του θερμοκηπίου.
Η ρίζα της φτάνει 10-15 μέτρα μέσα στη γη και ποτέ δεν καίγεται, όταν η ρίζα της είναι ζωντανή, είναι και το φυτό ζωντανό. Αυτές οι βαθιές σε απλωτό σχήμα ρίζες μπορούν να κάνουν τη βελανιδιά ανθεκτική στις θύελλες. Η βαθειά εισχώρηση στο έδαφος ανοίγει τον δρόμο για το νερό της βροχής που θα κάνει υπόγεια υδάτινα αποθέματα. Τα βελανίδια που ωριμάζουν τον Οκτώβριο-Νοέμβριο είναι πολύτιμη ζωοτροφή για γουρούνια, αιγοπρόβατα κα βοοειδή οπότε διευκολύνει τους βοσκούς σε λιγότερα έξοδα. Τα κύπελλα της βελανιδιάς είναι χρήσιμα στην βυρσοδεψία στην οποία τα τελευταία χρόνια από έλλειψη τους μπαίνουν χημικές ουσίες που είναι υπεύθυνες για τους μύκητες των ποδιών.
Η βελανιδιά στα δάση μας
Η βελανιδιά έχει αντοχή στη φωτιά, δεν μεταδίδει τη φλόγα και μπορεί να σβήσει ευκολότερα επειδή δεν περιέχει ρετσίνη όπως τα πεύκα που είναι εύφλεκτα στα δάση μας. Αντίθετα η βελανιδιά περιέχει ταννίνες στον κορμό που εμποδίζουν την καύση της. Τον Ιούλιο-Αύγουστο δεν έχει ξερά φύλλα και τα βελανίδια είναι ακόμα χλωρά.
Οι βελανιδιές δεν χάνουν τα φύλλα τους το καλοκαίρι, προστατεύονται από το ασημένιο χρώμα του φυλλώματος στον οποίο αντανακλά ο ήλιος οπότε δεν εξατμίζονται.
Αντίθετα τα πεύκα κατά την καλοκαιρινή ξηρασία ρίχνουν το φύλλωμα για να γλυτώσουν τη μεγάλη εξάτμιση υδρατμών. Τα πεύκα που υπάρχουν στα δάση μας μεταφέρουν αρχικά την πυρκαγιά από αυτά τα πεσμένα κουκουνάρια και ξερές πευκοβελόνες που έχουν παχιά στρώση το καλοκαίρι. Η έρπουσα φωτιά μόλις πάει σε πεύκο που έχει το ρετσίνι του γίνεται επικορυφή, μπορούν δηλαδή να μεταδώσουν τη φωτιά από κορυφή σε κορυφή. Γι’ αυτό βλέπουμε φλόγες 10-20 μέτρων που είναι αδύνατον να σβήσει χωρίς εναέρια μέσα. Η βελανιδιά που μπορεί να συνυπάρχει με πεύκα, φρύγανα και χόρτα, μπορεί να έχει στην περιοχή της μόνο έρπουσα φωτιά που όταν φτάσει πάνω της δεν θα πάρει ύψος, οπότε η κατάσβεση θα είναι δυνατή με επίγεια μέσα. Αυτός είναι ο λόγος που αποτελεί αντιπυρική ζώνη για τα δάση μας. τα δάση που άντεξαν από πυρκαγιά ήταν αυτά που είχαν βελανιδιές, αυτό πρέπει να αποτελέσει εθνική στρατηγική και να υπάρχει δενδροφύτευση βελανιδιάς, ως μέσο αντιμετώπισης της πυρκαγιάς. Η βελανιδιά θεωρείται σύμβολο της δύναμης και της ισχύος για πολλούς λαούς, αυτός είναι ο λόγος που πολλά δασαρχεία έχουν το βελανίδι για σήμα τους.
Η βελανιδιά στα Μέγαρα
Στην περιοχή των Μεγάρων υπάρχουν βελανιδιές στην περιοχή του Αγ. Ιεροθέου, στο δρόμο για τον Αγ. Νικόλαο, στον Πευκενέα και στην Ιερά Μονή Αγ. Παρασκευής Μαζίου. Πιθανόν να υπάρχουν και σε άλλα σημεία που ακόμα δεν τα έχει καταγράψει η ομάδα μας.
Στην περιοχή Αγ. Ιεροθέου υπάρχουν δύο μεγάλες στο χώρο παρκαρίσματος και κοντά τους στο πρανές άλλες δύο πολύ μικρότερες. Οι μεγάλες ήταν τρείς αλλά άγνωστοι έκοψαν την μία το Φθινόπωρο του 2020. Αυτές οι βελανιδιές είναι του είδους Quercus ithaburensis macrolepis δηλαδή στα Ελληνικά είναι η λεγόμενη βασιλική βελανιδιά, με την μεγάλη κούπα στο σπόρο η οποία είναι υπό εξαφάνιση.
Από αυτές τις δύο παίρνει η ομάδα μας σπόρο και βάζουμε κάθε χρόνο νέα φυτά που τα δίνουμε σε φίλους για να τα βάλουν στο δικό τους χώρο. Το ότι η βελανιδιά είναι στην περιοχή μας έχει μεγάλη σημασία για να έχει καλύτερο μέλλον επειδή οι κλιματολογικές συνθήκες είναι γνωστές στο DNA του φυτού. Στην ίδια περιοχή πάντα με τον χώρο παρκαρίσματος, κάτω στην πηγή υπάρχουν πέντε μεγάλες βελανιδιές που ανήκουν σε άλλο είδος, δεν είναι δηλαδή η βασιλική που λέγαμε πριν.
Σε αυτό το είδος δεν πέφτουν τα φύλλα το χειμώνα όπως στην βασιλική βελανιδιά, είναι πραγματικά ένα θέαμα που ξεκουράζει το μάτι και σε κάνει να χαρείς την φύση.
Μπορούμε να πούμε ότι σε αυτό το σημείο η φύση έχει δημιουργήσει ένα μικρό βελανιδοδάσος που είναι σπάνιο στην Αττική.
Αν θέλουμε να κάνουμε καλό στην περιοχή μας μπορούμε, βάζοντας περισσότερες βελανιδιές επειδή ο τόπος μας το έχει ανάγκη για να έχουν ένα καλό μέλλον τα παιδιά και τα παιδιά τους.
Όποιος φίλος θέλει να μας βρει για να πάρει σπόρο ή φυτό και για να κάνει μαζί μας, όσα κάνουμε και εμείς, είμαστε στο facebook «Ομάδα Παραδοσιακών Σπόρων η Μεγαρίτικη Αυλή».
Η ομάδα έχει σπόρους για τα περισσότερα είδη φυτών οι οποίοι είναι μόνο παραδοσιακοί και δίνονται πάντα ΔΩΡΕΑΝ, όπως τους πήραμε από τους προγόνους μας.
Για την βελανιδιά, η ομάδα που είναι «δάσκαλος» και για εμάς είναι η «ΦΥΤΕΥΟΥΜΕ ΒΕΛΑΝΙΔΙΕΣ» η οποία έχει σελίδα στο facebook και από εκεί οργανώνονται δράσεις για σποροφύτευση.
