Του Χρίστου Γ. Ρώμα
Ο Αριστοτέλης, ο μεγάλος φιλόσοφος της αρχαιότητας, είχε ασχοληθεί ιδιαίτερα με τα πολιτικά συστήματα της εποχής του, καθώς και με την πολιτική θεωρία. Τρία μεγάλα έργα του, τα Ηθικά Νικομάχεια, τα Ηθικά Ευδήμεια και τα Πολιτικά, αναφέρονται στους τρόπους διακυβέρνησης μιας πολιτείας, αλλά και στη σχέση του πολίτη με το κράτος. Έχει, ωστόσο, ιδιαίτερη σημασία το γεγονός ότι ο φιλόσοφος, πριν από τα Πολιτικά του, είχε ασχοληθεί με το ήθος και την καλλιέργεια των πολιτών με τα δύο «ηθικά» του συγγράμματα. Ιδιαίτερα στα Ηθικά Νικομάχεια τονίζει τη σημασία που έχουν οι αρετές, με την ευρεία σημασία της λέξεως, οι οποίες πρέπει να κοσμούν κάθε πολίτη, προκειμένου να είναι αρμονική και δημιουργική η σχέση του με το κράτος. Φυσικά, πρώτοι που πρέπει να κοσμούνται με αρετές πρέπει να είναι οι κυβερνώντες.
[quote]Στη χώρα μας, που τα κυρίαρχα κόμματα συχνά μεταλλάσσονται και οι θεσμοί ατονούν ή παραλύουν από την κομματική πόλωση, δεν μπορεί να γίνει λόγος για μεσότητα. Αντίθετα, τις τελευταίες δεκαετίες όλο το σύστημα κινήθηκε προς την υπερβολή.[/quote]
Ως βάση της οικονομικής θέσης κάθε πολίτη μέσα στην κοινωνία, ο Αριστοτέλης θεωρούσε τη μεσότητα. Η μεσότητα, έλεγε, βρίσκεται ανάμεσα στην υπερβολή και στην έλλειψη. Η έλλειψη, δηλαδή η ανέχεια και η στέρηση, δημιουργεί εντάσεις, εξεγέρσεις και κοινωνικές συγκρούσεις. Αντίθετα, η υπερβολή οδηγεί στην ύβρη, δηλαδή στην αλαζονεία, την έπαρση και τις κοινωνικές ανισότητες. Δημιουργεί δηλαδή κοινωνίες με πολίτες πολύ πλούσιους και πολύ φτωχούς. Ωστόσο, ενώ στην οικονομία και στην κοινωνική θέση είναι αναγκαία η μεσότητα, στην αρετή, πρέπει να επιδιώκεται η ακρότητα προς την πλευρά της υπερβολής, δηλαδή η αριστεία.
Τη θεωρία της μεσότητας πρότεινε ο Αριστοτέλης και για την οργάνωση του κράτους. Έλεγε: Για να υπάρχει πρόοδος και κοινωνική γαλήνη στην πολιτεία είναι ανάγκη να συνυπάρχουν τρεις παράγοντες σε απόλυτο συσχετισμό μεταξύ τους. Να συνυπάρχουν δηλαδή αναλογικά το έδαφος, δηλαδή η επικράτεια, οι κάτοικοι και η οικονομία. Η αναλογία των παραγόντων αυτών θα εξασφαλίζει τη μεσότητα, ενώ η διατάραξη αυτής της σχέσης είτε με οικονομικές διεκδικήσεις, τις οποίες δεν θα αντέχει η κρατική οικονομία, είτε με υπέρμετρη αύξηση του πληθυσμού, θα κλονίσει τη μεσότητα προς την πλευρά της έλλειψης, ίσως όμως και της υπερβολής.
Την αριστοτελική θεωρία της μεσότητας τη δέχτηκαν αργότερα πολλά κράτη, αλλά και σύγχρονα, όπως η Σουηδία, η Νορβηγία, εν μέρει η Αγγλία και άλλα, τα οποία με σημαντικές τροποποιήσεις και εκσυγχρονισμούς την εφαρμόζουν στην πολιτική τους. Περιορίζουν δηλαδή τα μεγάλα κεφάλαια με αναλογικούς φόρους, ενώ με πολλές θεσμοποιημένες κοινωνικές παροχές ενισχύουν την κατώτερη και τη μεσαία τάξη του λαού. Έτσι, οι όποιες κοινωνικές ανισότητες, όπου υπάρχουν, δεν προκαλούν ούτε και οδηγούν σε κοινωνικές αναστατώσεις.
Στη χώρα μας, που τα κυρίαρχα κόμματα συχνά μεταλλάσσονται και οι θεσμοί ατονούν ή παραλύουν από την κομματική πόλωση, δεν μπορεί να γίνει λόγος για μεσότητα. Αντίθετα, τις τελευταίες δεκαετίες όλο το σύστημα κινήθηκε προς την υπερβολή.
Και η υπερβολή έφερε την ύβρη, η οποία λειτούργησε ως νέμεσις. Γιατί ως νέμεσις, δηλαδή τιμωρία, λογίζεται η οικονομική κρίση, η οποία επήλθε νομοτελειακά και βύθισε την Ελλάδα στην ύφεση, την ανεργία και τη φτώχεια. Και στην κατάσταση αυτή συνέβαλαν όλοι: κυβερνήτες, κόμματα, συνδικαλιστές, επιστήμονες, επιχειρηματίες και λαός. Όπως και να το ιδεί κανείς, κρίση χρέους σημαίνει σπάταλο κράτος, παντοκρατορία των κομμάτων, διαπλοκή, άκρατος ωφελιμισμός, πελατειακές σχέσεις, εκτεταμένες συντεχνιακές ρυθμίσεις και, προπάντων, λαϊκισμός. Πρώτοι οι βουλευτές, οι εκπρόσωποι των πολιτών, «ευλογούν τα γένια τους», αυξάνουν δηλαδή τους μισθούς τους. Ακολουθούν οι ισότιμες τάξεις, για να πάρουν κατόπιν τη σκυτάλη των διεκδικήσεων οι ποικιλώνυμοι συνδικαλιστές. Με μπαράζ απεργιών κλονίζουν την οικονομική πρόοδο του τόπου και υποθηκεύουν το μέλλον της χώρας. Ζητούν λεφτά που δεν υπάρχουν, αφού εδώ και πολλά χρόνια ζούμε με δανεικά. Κατεβάζουν τους διακόπτες, κλείνουν τα λιμάνια, παραλύουν το κέντρο της Αθήνας και των μεγάλων πόλεων, κλείνουν τις εθνικές οδούς, αφήνουν σωρούς τα σκουπίδια στους δρόμους και με κάθε τρόπο εκβιάζουν το κράτος, το οποίο αδυνατεί να προστατεύσει τη νομιμότητα, η οποία και αυτή τίθεται υπό αμφισβήτηση.
Και έρχεται κατόπιν ο λαϊκισμός να επενδύσει στο θυμικό των πολιτών και στον καιροσκοπισμό των πολιτικών ηγεσιών. Η εκάστοτε αντιπολίτευση, ενώ δεν βρίσκει τίποτε το θετικό στις κυβερνητικές μεταρρυθμίσεις, συγχρόνως συντάσσεται με ΟΛΕΣ τις λαϊκές διεκδικήσεις. Όμως ο λαϊκισμός μεταλλάσσεται συνεχώς, δημιουργώντας νέες εκδοχές δημαγωγικών ρητορικών που μπορούν να ικανοποιούν όλα τα γούστα και όλες τις επιθυμίες. Γιατί και η αντιπολίτευση, όταν γίνεται κυβέρνηση, αθετεί όλες τις δεσμεύσεις της. Ας μη μας διαφεύγει η πρόσφατη αχαλίνωτη ρητορική των μεν και των δε για μνημόνια και αντιμνημόνια. Δυστυχώς, ο λαϊκισμός επενδύει στους πολίτες, τους οποίους κινεί σαν μια άμορφη μάζα που περιφέρεται προς απροσδιόριστες κατευθύνσεις, όπως ένα ακυβέρνητο καράβι. Τους δημιουργεί προσδοκίες, τις οποίες δεν μπορεί να πραγματοποιήσει.
Ελπίδα, λοιπόν, όλων μας-και ιδιαίτερα της νέας γενιάς-οι μελλοντικές ηγεσίες της χώρας μας να χαράξουν μια εθνική στρατηγική για τη χώρα μας με όραμα, σταθερότητα, χωρίς δημαγωγικές εξάρσεις και λαϊκισμούς. Μια στρατηγική με σύγχρονη αντίληψη και με αποφυγή των σφαλμάτων του παρελθόντος. Και σε μια τέτοια στρατηγική ίσως δεν θα ήταν παράταιρο να ληφθεί υπόψη και η αριστοτελική μεσότητα.