«Η μάνα μου παντρεύθη στον τοίχο, πρώτο της παιδί ήτανε η Μαρία, η μάννα του Θανάση του Κατσούλη. Το σπίτι μας στον τοίχο ήτανε το τελευταίο κατά που βγαίνει ο ήλιος πάνω στο κουρκούρι μπροστά στην εκκλησία. Ο πατέρας μου Νικόλας Λούπας ήτανε από το Αϊβαλί. Πέθανε η μάνα του, δεν ημπορούσε να υποφέρη την μητρυιά και έφυγε μαζί με τον μπάρμπα του τον Φουρμάνον πατέρα του γιατρού Βαγγέλη Φουρμάνου. Μου έλεγε, ότι στον τοίχο μείνανε οχτώ (8) χρόνια τσιέ τρώγανε μουσούντα με αρμυρίτσιες: που το μαυρόψωμο περάκανε, οι άμοιροι βάσανα, μα άμα ήρθανε πάνω περάκανε καλά.»
Αυτά είπε η Ασήμω Νικολάου Λούπα, στον Μελέτη Αντ. Μπεναρδή, όταν την «ανέκρινε», όπως γράφει ο ίδιος στο βιβλίο του Μεγαρείς και Δερβενοχωρίται, στις 22 Σεπτεμβρίου του 1932. Η «ανάκριση» της Ασήμως αλλά και άλλων, των γηρεότερων τότε, Μεγαριτών, «διενεργήθηκε» από τον Μελέτη Αντ. Μπεναρδή, προκειμένου να συμπεριληφθεί ως προφορική μαρτυρία, στο βιβλίο του για την συμμετοχή των Μεγαριτών στην Επανάσταση του ΄21.
Ο Μπεναρδής έγραψε το βιβλίο αυτό, όπως γράφει ο ίδιος στο πρόλογο, για να αποκαταστήσει την αδικία που έγινε, προς τους συμπατριώτες του Μεγαρείς, με τις επετειακές εκδώσεις των 100 χρόνων από την Επανάσταση του ΄21, της Μεγάλης Ελληνικής Εγκυκλοπαίδειας και του Μεγάλου Λεξικού του Ελευθερουδάκη, όπου και γράφτηκε, μεταξύ άλλων αρνητικών σχολίων, «οι Μεγαρείς τελευταίοι και δη κατά τα μέσα του απελευθερωτικού αγώνος ανεμίχθησαν». Αυτή η αδικία λοιπόν, τον παρακίνησε να αναζητήσει την αλήθεια, που αυτός ήξερε από τις προφορικές ιστορίες που λέγονταν στα Μέγαρα για τους αγώνες των Μεγαριτών κατά την Επανάσταση του ΄21, αλλά και για την ζωή τους στο Ιστορικό Τείχος της Αγίας Τριάδας, όπου μετά την ολοκλήρωσή του, μετοίκησαν, για να προφυλαχθούν από τις επιδρομές των Τούρκων.
Εικόνα 1 Το Ιστορικό Τείχος της Αγίας Τριάδας Μεγάρων. Η παλαιότερη γνωστή φωτογραφία του Τείχους.
Το Τείχος, φαίνεται είτε να αποπερατώθηκε, είτε να ξεκίνησε να κατασκευάζετε κατά το 1823. Ο Μπεναρδής δεν Θεωρεί σωστή, όπως ο ίδιο γράφει, την προφορική παράδοση ότι ξεκίνησε να κατασκευάζετε κατά το 1818. Βέβαια, παρόλες τις έρευνες που έκανε, δεν κατάφερε να βρει οποιαδήποτε γραπτή πηγή, που να μπορεί να χρησιμοποιήσει, πλην ενός «τεμάχιο χάρτου», το οποίο του παρέδωσε ο Βιομήχανος Δημήτριος Ρήγας και «επί του οποίου ως επιγραφή αναγράφεται δια νεωτέρας χειρός», διευκρινίζει, «κατάλογος του τείχους, πόσες πήχεις είναι και πόσες χιλιάδες γρόσια κάνουν και πληρώσαμε στους μαστόρους».
Εικόνα 2 Ο λογαριασμός του Ιστορικού Τείχους της Αγίας Τριάδας με αναφερόμενη ημερομηνία την 26 Απριλίου 1825. (Από το Βιβλίο του Μελετίου Αντ. Μπεναρδή, Μεγαρείς και Δερβενοχωρίται)
Αυτός ο κατάλογος και άλλα έγγραφα, επιστολές αλλά και λογιστικά της Δημογεροντίας των Μεγάρων, δείχνουν ότι μάλλον το Τείχος κατασκευάστηκε από τους Μεγαρείς, από το 1823 και έπειτα. Αυτό που φαίνεται να παρακίνησε τους Μεγαρείς να κατασκευάσουν το Τείχος, ήταν η ανάγκη της προστασίας των κατοίκων, αφού το χωρίο τους, τότε, βρισκόταν πάνω στον δρόμο από όπου περνούσαν όλα τα Τούρκικα στρατεύματα για να φτάσουν στην Πελοπόννησο. Ως «Μεγάλα Δερβένια» ήταν γνωστές αυτές οι περιοχές κατά την διάρκεια της Τουρκοκρατίας. Η παράληψη της οχύρωσης αυτών των περιοχών, μετά την κήρυξη της Επανάστασης, όπως ζητούσε ο Κολοκοτρώνης αλλά και άλλοι οπλαρχηγοί, και η κάθοδος του Δράμαλη, με ότι συνεπάγεται για την περιοχή, το πέρασμα μιας τέτοιας πολυάριθμης εχθρικής στρατιάς, δεν άφηναν κανένα περιθώριο στους κατοίκους παρά να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους για να σωθούν. Η περιοχή της Αγίας Τριάδας επιλέχθηκε και για την δυνατότητα που προσέφερε στους κατοίκους να βρίσκονται κοντά στην γη τους και να την καλλιεργούν.
«Ούτω δε ότι δεν επενόησεν ουδέν μέρος της Ελλάδος κατά την Εθνεγερσίαν, επενόησαν και εφήρμοσαν λίαν επιτυχώς οι Μεγαρείς», σημειώνε ο Μπεναρδής, συνέχιζε δε γράφοντας, «ο τείχος των Μεγάρων είναι μοναδικό φαινόμενων δια την Ιστορίαν» και τελείωνε γράφοντας, όλα στην ίδια παράγραφο, «Το ολέθριον δε είναι, ότι, δυστυχώς, τούτο έχει αγνοηθή από όλους τους Έλληνας και τους Ιστορικούς.» και συνέχιζε στην επόμενη παράγραφο, « Ο τοίχος ακόμη δεν έχει μελετηθή, ούτε έχει αξιωθή καν απλής επισκέψεως τόσον τεράστιον έργον σωζόμενον, ευτυχώς σχεδόν πλήρες μέχρις ημών, και ενώ χιλιάδες επισκεπτών μεταβαίνουν εις Μεγάλον Πεύκο και Πέραμα Μεγάρων, το μίαν ώραν (πεζή) απέχον από το Πέραμα Ιστορικόν τούτο προπύργιον, ουδείς μέχρι σήμερον εζήτησε ούτε καν να επισκεφθή.»
Αυτά λοιπόν έγραψε ο Μπεναρδής για το Ιστορικό Τείχος της Αγίας Τριάδας, στο βιβλίο του, το οποίο, επαναλαμβάνω, έγραψε προκειμένου να αντικρούσει και να αποκαταστήσει την αδικία που έγινε προς του συμπατριώτες του Μεγαρείς με τις επετειακές εκδώσεις των 100 χρόνων από την Επανάστασης του ΄21, όπου αναφέρθηκε ότι οι Μεγαρείς πολύ αργά μπήκαν στον αγώνα και χωρίς σθένος. Από αυτό το βιβλίο έχουμε όσες πληροφορίες έχουμε για το Τείχος. Από τότε κανένας επίσημος φορέας, δεν ασχολήθηκε προκειμένου το Τείχος να αναδειχτεί, έως ένα μοναδικό έργο της επανάστασης. Να αναδειχτεί τόσο το ίδιο το μνημείο αλλά και η Ιστορία των ανθρώπων που το έκτισαν, οχυρώθηκαν, πολέμησαν και επέζησαν με αμέτρητες κακουχίες κάθε είδους, έως ότου να επιστρέψουν στα σπίτια τους στα Μέγαρα. Δυστυχώς τίποτα ουσιαστικό, από τότε που έγραψε ο Μπερναδής το βιβλίο του δεν έγινε για το Τείχος αλλά και για να μάθουμε την ιστορία των ανθρώπων που έζησαν πίσω από αυτό. Ενώ και ο ίδιος γράφει, με παράπονο, για την ειρωνική συμπεριφορά που έλαβε από μερίδα των συμπατριωτών του, κατά την διάρκεια των έρευνών του, προκειμένου να βρει οποιαδήποτε γραπτή μαρτυρία, για να αποδείξει την συμμετοχή των Μεγαριτών στην Επανάσταση από την πρώτη κιόλας μέρα αλλά και για την κατασκευή του Τείχους.
Σήμερα πίσω από το Τείχος, βρίσκεται ο οικισμός της Αγίας Τριάδας ή Νέο Μελί, αφότου μοιράστηκε στους πρόσφυγες από το συνοικισμό Μελί Μεγάρων το 1958, έως μια ακόμα ενίσχυση στους Μελιώτες πρόσφυγες. Ο οικισμός σήμερα συνεχώς μεγαλώνει τόσο σε κατοικίες όσο και σε μόνιμο πληθυσμό. Πέντε ακόμα νέες κατοικίες χτίζονται, για μόνιμη κατοίκιση, αυτή την περίοδο. Οι κάτοικοι του οικισμού έχουμε από πολλά χρόνια συστήσει τον σύλλογο μας και πάντα τοποθετούμε το Τείχος στην κορυφή των δράσεων μας. Έτσι φροντίσαμε φέτος να αποκαταστήσουμε, με την ευγενική χορηγία κατοίκου και μέλους του συλλόγου μας, τον φωτισμό του. Φροντίζουμε επίσης να αντικαθιστούμε, με δικά μας κυρίως έξοδα, τις φθαρμένες σημαίες του Τείχους, πάντα. Διοργανώσαμε εκδήλωση με την επωνυμία «Ήχος και Φως» τον Οκτώβριο του 2016 με στόχο την ανάδειξη του Τείχους και των ανθρώπων που έζησαν πίσω από αυτό κατά την διάρκεια της Επανάστασης. Ενώ τον Ιούνιο του ίδιου έτους προσκαλέσαμε και παρουσιάστηκε, στις εκδηλώσεις του συλλόγου μας για την εορτή του Αγίου πνεύματος, το θεατρικό της έκτης τάξης του 3ου Δημοτικού σχολείου, τότε, το όποιο έγραψε ο Δάσκαλος τους κύριος Σωτήρης Δρομπόνης. Για τα γεγονότα στα Μέγαρα κατά την διάρκεια της επανάστασης άλλα και την ζωή των Μεγαριτών στο Τείχος. (Μπορείτε να παρακολουθήσετε την παράσταση εδώ https://www.youtube.com/watch?v=IGDzcNbs4_8 )
Όμως δεν φτάνουν οι προσπάθειες, όσο αξιόλογες και αν είναι, ενός μικρού τοπικού συλλόγου για να αναδείξουν αυτό το μοναδικό μνημείο στο Πανελλήνιο. Αυτό φάνηκε και με την μεγάλη εκδήλωση της Εφορείας Αρχαιοτήτων Δυτικής Αττικής με χρηματοδότηση της Αντιπεριφέρειας Δυτικής Αττικής υπό τον Αντιπεριφερειάρχη κ. Λευτέρη Κοσμόπουλο τον Ιούλιο του 2021. Με αυτήν την εκδήλωση όπου συμμετείχαν και μεγάλοι πολιτιστικοί και χορευτικοί σύλλογοι των Μεγάρων, υπήρξε πράγματι μεγάλη προβολή για το Τείχος. Η εκδήλωση αυτή πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο των εκδηλώσεων της Περιφέρειας Αττικής, για τα 200 χρόνια από την Επανάσταση του ΄21. Είναι φανερό, πιστεύω, ότι όταν στα Μέγαρα, αναφερόμαστε στην Επανάσταση, αναφερόμαστε στο Ιστορικό Τείχος. Η μέριμνα λοιπόν από τους φορείς, τόσο της αυτοδιοίκησης όσο και της κεντρικής κυβέρνησης, είναι απαραίτητη, νομίζω μπορούμε να γράψουμε υποχρεωτική, για την συντήρηση και ανάδειξη του Τείχους. Για να συνεχίσει να στέκει εκεί αγέρωχο και περήφανο και να διδάσκει ιστορία στα παιδιά μας, από τα πολλά σχολεία, από όλες τις περιοχές της Αττικής, που το επισκέπτονται συνεχώς.
Εικόνα 3 “Ο χορός της Τράτας” στο Ιστορικό Τείχος της Αγίας Τριάδας. Ιούλιος 2021
Είτε λοιπόν αποδεχτούμε την εκδοχή, ότι το Τείχος ξεκίνησε να κατασκευάζετε το 1818 και τελείωσε το 1823, είτε ότι χτίστηκε το 1823, είτε ακόμα και ότι ξεκίνησε να χτίζετε το 1823, το 2023 αποτελεί μια χρονιά ορόσημο για το Ιστορικό Τείχος της Αγίας Τριάδας. Αφού συμπληρώνονται 200 χρόνια ύπαρξης του Τείχους. Είναι δε η μόνη χρονολογία που μπορούμε με κάποια σχετική ασφάλεια να χρησιμοποιήσουμε, αφού σε αυτήν συγκλίνουν όλες οι προφορικές πηγές που έχουμε, μια και δεν έχει μέχρι σήμερα υπάρξει ιστορική τεκμηρίωση για την κατασκευή του Τείχους.
Επισημαίνοντας λοιπόν την έλλειψη ιστορικής τεκμηρίωσης, για το Ιστορικό Τείχος της Αγίας Τριάδας Μεγάρων. Την ανάγκη, πλέον, εργασιών συντήρησης και δράσεων ανάδειξης. Αλλά και έχοντας κατά νου τα γραπτά του αείμνηστου δάσκαλου Μελέτη Μπεναρδή, που αυτός πρώτος και μόνος, από το μακρινό 1935, έγραψε και διέσωσε όλα όσα ξέρουμε, για το Τείχος και την ζωή των Μεγαριτών, υπό την προστασία του. Όπου και σημειώνει ότι μάλλον, πρόκειται για το μοναδικό τέτοιο Μνημείο σε όλη την Ελλάδα. Ένα Μνημείο το οποίο χτίστηκε κατά την διάρκεια της Επανάστασης του 21, για τους σκοπούς της Επανάστασης και πέτυχε τον σκοπό του.
Προτείνω την κήρυξη του επόμενου έτους, του 2023, από τον Δήμο μας, έως έτους «200 χρόνια Ιστορικού Τείχους Αγίας Τριάδας Μεγάρων». Λαμβάνοντας μέριμνα να γίνουν όλες αυτές οι ενέργειες με στόχο, την συντήρηση του Τείχους, την ιστορική τεκμηρίωση για την κατασκευή του και την ανάδειξη του. Εμείς ως σύλλογος αλλά και εγώ προσωπικά, θα συνεχίσουμε τις προσπάθειες μας για την ανάδειξη του Τείχους, αλλά προφανώς η κήρυξη του 2023 έως έτους «200 χρόνια Ιστορικού Τείχους Αγίας Τριάδας Μεγάρων», είναι προνόμιο του Δήμαρχου Μεγάρων και του Δημοτικού Συμβουλίου Μεγάρων.
Ως πρώτη δράση, θα πρότεινα, την επανέκδοση και δωρεάν διανομή μέσω του τοπικού τύπου, με χορηγία είτε του Δήμου είτε της Περιφέρειας, του βιβλίου του Αείμνηστου Μελετίου Μπεναρδή Μεγαρείς και Δερβενοχωρίται.
Αντώνης Βόγκλης
Πρόεδρος πολιτιστικού Συλλόγου Αγίας Τριάδας
(Περισσότερες πληροφορίες για το Ιστορικό Τείχος της Αγίας Τριάδας Μεγάρων, μπορείτε να δείτε στους παρακάτω συνδέσμους https://www.youtube.com/watch?v=SYuOY9YqZf8 https://www.youtube.com/watch?v=OcSQam-WaAA https://www.youtube.com/watch?v=kUa4vbAoJuo https://enimerosi-news.gr/poioi echtisan-to-teichos-sto-vourkari https://www.youtube.com/watch?v=Ta_fKP3rz7Q )